"Kur Harrojnë Historianët, Ua Kujtojmë Ne", nga Ismail Bajraktari


Bisedë e huazuar me Ismail Bajraktarin, kryetar i FBKSH-së për Kosovë, njëherazi anëtar kryesie për gjithë trojet shqiptare dhe ngulimet shqiptare nëpër botë ( diasporë ) 


*Ku është djepi i serbëve dhe Jerusalemi i tyre?

Faktet historike për prejardhjen e serbëve në Gadishullin Ilirik dhe autoktoninë e shqiptarëve po në këtë gadishull është dashur që Akademia e Shkencave e Republike së Kosovës ose historianët tanë që shumë kohë më parë t’ia kishte përkujtuar opinionit serb dhe atij ndërkombëtar, por meqë këta po heshtin jemi ne që ua përkujtojmë. Nuk dua që të zgjerohem shumë në këtë pyetje, e cila ka vetëm një përgjigje, dhe këtu ka vetëm një të vërtetë. Me të drejtë shtrohet pyetja: Nga erdhën serbet në gadishullin ilirik? Mbinë nga toka?! zbritën nga qielli?! apo i solli lejleku?! Këtu nuk ka shumë të vërteta siç u tha ma parë. Ka vetëm një të vërtetë historike, të bazuar në argumente historike, arkeologjike, etnografike…dhe ajo është se serbet nuk erdhën nga qielli, nuk mbin nga toka, dhe as nuk i solli lejleku ( i përrallave popullore). Ata erdhën nga Turketani Aziatik në vargmalet Karpate, prej nga u shpërndanë nëpër Evropë dhe në Gadishullin Ilirik. Serbet nga Turketani - Karpatet erdhën si popull nomad, shumë barbarë, duke pushtuar toka të huaja, duke djegë, vrarë e masakruar popujt e tjerë të pa fajshëm dhe duke i zhdukur trashëgimitë e tyre kulturorë, dhe mbi rrënojat e tyre ndërtonin ose adaptonin monumente për ta vërtetuar kinse autoktonin e tyre në Gadishullin Ilirik. Për Serbinë miniaturale në Gadishullin Ilirik (Ballkan ) ka shumë argumente të pa kontestueshme historike, të cilat kronologjikisht do ti argumentojmë në vazhdim duke filluar shkurtimisht nga Pellazget – Iliret – Shqiptaret, gjithmonë duke u mbështetur në argumentet e dijetarit dhe hulumtuesit të madh francez Robert D’Angeli dhe hulumtuesve të tjerë. Profesor Robert D’angeli ( D’anzheli), i cili tërë jetën ia ka kushtuar studimit prej pellazgëve deri të shqiptarët, dhe ndër të tjerat thotë: ”gjuha pellazge-etruskë- shqipe është pa dyshim gjuha ma e lashtë e Evropës. Shqipja është edhe paraardhësja e gjuhës se lasht greke”. Profesor D’angeli ne librin e tij “Enigma” në faqe faqen 23 shkruan: ”Qe nga koha e Jezu Krishtit ,në të vërtetë Hazreti Isasë, në tërë territorin e perandorisë romake gjuha shqipe ka qenë mbizotëruese, - pastaj vazhdon se gjuha shqipe e shtetit të lirë shqiptar të sotem, qe nga fundi i republikës romake rreth fillimit të erës tonë janë folur dy dialekte të gjuhës shqipe”, të cilat na i kemi të njohura. E terë kjo flet se kush ka qenë zot shtëpie në trojet shqiptare dhe në Gadishullin Ilirik. Gjatë kohërave të përmendura më lart ku ishin sllavët e në rastin tonë serbët? Askund në Evropë. Ata dyndjen e tyre i filluan në shekullin V dhe VI; kaluan vargmalet Karpate përafërsisht rreth shekullit dhe një pjesë e tyre (slavët e jugut) u vendosen brigjeve të Danubit dhe kohë pas kohe kaloni përtej Danubit dhe vrisnin, digjnin, plaçkitnin dhe pushtonin tokat e huaja. Pra serbët dhe përgjithësisht sllavët qe nga lashtësia e tyre e deri me ditët e sotme kanë dëshmuar së janë popull i papërmisueshëm, barbar, vrasës, te pabesë, amoral, e që fatkeqësisht edhe sot jetojnë duke krijuar iluzione dhe mite për kinse autoktoninë e tyre në këto hapësira. Udhëpërshkruesi i njohur Evlia Qelebiu, i cili e vizitoi Serbinë, në vitin 1600, konkretisht e vizitoj Beogradin ndër të tjera thotë se shumica e banorëve të qytetit ishin boshnjakë, pas tyre vinin shqiptarët, dhe një pakicë e vogël ishin turq. Në vitin 1813 – 1830 banorët gati të gjithë ishin myslimanë, vetëm një pjesë e vogël të krishterë tregtarë kishin shtëpi në pronësi të tyre. Sipas një statistike të vitit 1834 del se sipas përkatësisë fetare, 60 % ishin mysliman, dhe 40 % të tjerë e përbenin të krishterët, çifutët etj. Nuk dua me këtë rast që të zgjerohem më shumë, sepse për autoktoninë e shqiptarëve ka kaq shumë dëshmi sa mund të flitet më muaj, madje edhe me vite të tera. Përfundimisht, duke u bazuar në të dhënat e pakontestueshme del se Serbia duhet ta kërkojë djepin dhe Jerusalemin e saj dikund në shpatiet e Karpateve. 

*Çka mendon FBKSH-ja për Kosovën, për tërësinë e saj territoriale si edhe për Ribashkimin Kombëtar

Tani po i referohem asaj që thotë prof. Arbër Kastrioti, kryetar i përgjithshëm i FBKSH: 1. Fronti Bashkimit Kombëtar Shqiptar njofton opinionin e gjerë se tashmë Shtabi i Përgjithshëm i AKSH-së ka ngritur gjendjen e gatishmërisë në nivelin më të lartë, pasi që ka vlerësuar se gjendja në pjesën veriore është para shpërthimit të një konflikti ndëretnik ndërmjet të shqiptarëve dhe serbëve, si pasojë e qëndrimit të vazhdueshëm agresiv dhe gjenocidal të Serbisë ndaj trojeve dhe popullatës shqiptare atje. 2. Kërkojmë nga të gjitha institucionet e Republikës së Kosovës, në veçanti nga Qeveria, që t’i lënë deklaratat bombastike dhe shterpe dhe të kalojë në hapa konkret, në mënyrë që popullata civile atje ta ndjejnë përkujdesjen dhe mbrojtjen institucionale. 3. Është i njohur qëndrimi dhe pozicionimi i FBKSH-së lidhur me ndarjen, ndërrimin e copëtimin e mëtutjeshëm të tokave shqiptare. Po e përsërisim edhe një herë. Është i pa pranueshëm dhe është tradhti kombëtare e shtetërore nga kushdo qoftë në rast se pranon ndarjen apo ndërrimin e trojeve shqiptare. Kurrën e kurrës dhe asnjëherë nuk do të pajtohemi me një gjë të tillë. Edhe pranimi i pavarësisë së Kosovës në kufijtë e tanishëm (Kushtetuta e vitit 1974), ka qenë kompromis i dhimbshëm. 4. Ju zonja dhe zotërinj të OSBE-së, BE-së dhe të NATO-s e keni në dorën tuaj paqen dhe luftën. Ne tashmë jemi përcaktuar për paqe. Nuk janë të panjohura për Juve veprimet e Serbisë, veprime agresive, pushtuese dhe apetite gllabëruese. 5. Vëllezër dhe motra nga të gjitha trojet e Shqipërisë Etnike dhe nga mërgata shqiptare, posaçërisht ju prijësit e partive politike dhe pushtetarë, ju bëjmë thirrje: Është koha e fundit që të mendojmë esëll e t’ia vejmë gishtin kokës. A dëshirojmë që të jetojmë në terr dhe nën këmbët e serbit (grekut) apo do të bashkohemi e të veprojmë si një trup? Çdo gjë është si në dritën e diellit, veprimet e secilit po shihen. Ruajuni mallkimit të popullit dhe të Perëndisë. 6. Ju punëmarrës, tregtarë dhe afaristë, një ditë do t’i lani gjynahet, tregtia nuk njeh kufij, por tregtia të bëhet me kasapin e deridjeshëm –armikun shekullor serbo-sllav,është më shumë se tradhti. 7. Vëllezër dhe motra, qytetarë të Republikës së Kosovës, po e shihni se si është katandisur Kosova e jonë, po e shihni se çfarë lojëra të fëlliqura po luhen. Në kohën kur vëllezërit dhe motrat tona në pjesën veriore të cilët janë vazhdimisht të rrezikuar nga vdekja, nëpër qytetet tona, e në veçanti në Mitrovicë, deri në orët e vona, kafenetë janë plotë e përplot me klientë moshash të ndryshme. Këtë adet shqiptari nuk e ka pasur kurrë, ne duhet të solidarizohemi dhe të bashkë ndjejmë me vëllezërit dhe motrat tona që jetojnë në pjesën veriore të Mitrovicës. 8. Kur do ta kuptojmë se veprimet e disa matrapazëve dhe hajdutëve që i bëjnë ata në emër të AKSH-së janë antikombëtare. Ata që merren me kërcënime dhe shantazhime ndaj qytetarëve të lirë për interesa të tyre janë të dëmshme kombëtarisht dhe prishin imazhin e shqiptarit. Ata që shpërndajnë “vendime” dhe kartela “të anëtarësisë” për përfitime personale herët a vonë do të pendohen, por druajmë se mund të bëhet vonë. Me sinqeritetin më të madh edhe një herë ju njoftojmë se veprimet e tilla nuk është mirë të bëhen, aq më tepër të bëhen ato në emër të AKSH-së së vërtetë. Pra mos lejoni të manipuloheni dhe të jeni pre e matrapazëve, përfituesve të ndryshëm dhe hajdutëve. Serbia tashmë është fqinji ynë, i keq, i mjerë dhe i papërmirësueshëm, e cila e mban “gojën hapur për t’i kafshuar” fqinjët e saj e sidomos ne shqiptarëve. Rasti i Mitrovicës dhe ngjarjet atje, janë dëshmia më e qartë për ta parë se serbët janë po ata që kanë përdorur dhunën deri në shfarosje ndaj shqiptarëve. Është e pa pranueshme që një shqiptar (qoftë i arsimuar apo jo) të deklarohet hapur kundër Ribashkimit Kombëtar. Nexhmedin Spahiu, Halil Matoshi, Migjen Kelmendi dhe të tjerë me përrallat e tyre propagandistike, antikombëtare dhe antinjerëzore sjellin huti dhe dëmtojnë rëndë proceset kombëtare. Duke qenë ne si popull me traditë në civilizimin Evropian dhe me gjerë, shumë shtete na kanë dalë në ndihmë për t’u liruar nga zgjedha komuniste dhe okupimi serbosllav. Në krye të këtyre shteteve padyshim është “babai i demokracisë” Shtetet e Bashkuara të Amerikës bashkë me aleatët e saj të ngushtë, Britania e Madhe, Franca, Gjermania, Italia, Turqia, etj. Ne shqiptarët e Kosovës kemi arsye shumë të fortë që të jemi shumë mirënjohës Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe aleatëve të saj që kanë luftuar krahë për krahë me djemtë e vajzat më të zgjedhur të kombit shqiptar për t’u çliruar nga zgjedha komuniste e serbosllavisë, dhe jo vetëm kaq. Mirëpo, ne u jemi mirënjohës që na e kanë bërë të mundur të jetojmë në demokraci, sistem ky që të parët tanë me kohë e kanë dashur jetën jashtë sistemit të komunizmit, por mjerisht ata nuk kanë mundur të bëjnë diçka më shumë. Zaten për ato ideale edhe kanë dhënë jetën e tyre. Që nga çlirimi e deri më sot, bashkësia ndërkombëtare ka dhënë mund dhe mjete të konsiderueshme për mirëqenien e qytetarëve të Republikës së Kosovës Nuk do të ishte korrekte sikur të mos thoshim në këtë shkrim se pakoja e ambasadorit, respektivisht plani i z. Ahttisarit, nuk i kënaq në tërësi kërkesat e shqiptarëve të Kosovës, mirëpo pasi që e gjithë bota demokratike në krye me SHBA-të e përkrahu një planë të tillë, sigurisht që edhe populli i Kosovës në krye me lidershipin e saj e përqafuan këtë plan, por me bindje se një ditë jo fortë të largët do të hapet procesi i Ribashkimit të Kombit Shqiptar. Populli i Kosovës nuk ka pasur arsye të dyshojë në përkrahjet e burrështetasve të botës demokratike, nuk kanë pasur arsye të mos i thonë faleminderit sekretar gjeneral i KS i OKB-së z. Ban Ki Mun, faleminderit “baba” Klinton, Bush, faleminderit president Obama, faleminderit diplomat e ambasador, znj. Ollbrajt, z. Kristofer Hill, z. Toni Bler, faleminderit Ë. Voker, ..., faleminderit të gjithë juve që u rreshtuat pro Pavarësisë së Kosovës, faleminderit që po e mbështetni tërësinë territoriale të Kosovës, faleminderit grupit të ambasadorëve të KS të OKB që nuk i përfilli “argumentet” Ruse e Serbe, kundra përpjekjeve të Kosovës për përpjekjet e saja që të vendos” dorën” e ligjit në gjithë hapësirën e vendit. Faleminderit që u rreshtuat në anën e të drejtit, në përkrahje të DEMOKRACISË, çfarë kanë Amerika dhe shumë e shumë shtete të Evropës dhe jo vetëm të Evropës. E gjithë kjo shqiptarëve të Kosovës u jep shpresë se me pavarësimin e Kosovës do të zhvillohet ekonomia, me këtë Pavarësi do të hapen rrugët për investime nga popujt mike si edhe do të organizohet në Konferencë Ndërkombëtare për ta rishqyrtuar padrejtësitë që ju kanë bërë shqiptarëve në të kaluarën, respektivisht viteve 1913. Zaten tashmë shumë asociacione joqeveritare, subjekte të ndryshme, Fronti Bashkimit Kombëtar Shqiptar, Vetëvendosja si edhe lëvizje, të ndryshme. Të gjithë këta këto subjekte në programet e tyre e kanë Ribashkimin Kombëtar. Shumë herë hasim nëpër shkrime nga më të ndryshmet duke thënë se procesi i bashkimit kombëtar tashmë ka filluar. Lexuesi i vëmendshëm në këtë shkrim e sheh një thënie Ribashkim dhe tjetra thënie Bashkim Kombëtar, dhe sigurisht pyetet pse ndodhë kështu? Artikullshkruesit përdorin si njërën ashtu edhe thënien tjetër, por më e drejt është të thuhet Ribashkim Kombëtar, ashtu siç e përdorin vazhdimisht zyrtarët e FBKSH-së. Zaten para vitit 1913 Kosova ka qenë pjesë e Shqipërisë Etnike, gjë që me të drejt sot del në shesh kërkesa e organizimit të një Konference të tipit “Londra 2”, ku do të arsyetohej kërkesa e Ribashkimit Kombëtar Shqiptar.

Ismail Bej Vlora (Qemali) [1844-1919]


Si u sollën eshtrat e Ismail Qemalit në Vlorë

Nga Kastriot Dervishi 

Megjithëse kishte vdekur qysh në vitin 1919, qe sjellë nga Italia dhe qe varrosur në Kaninë të Vlorës, varri i kryeministrit të parë shqiptar Ismail Qemali kishte mbetur i harruar dhe pa kujdes, aqsa revista "Minerva" e 8 janarit 1932 shkruan në faqe të parë të saj se ishte "zbuluar" varri i njeriut që zë fillin në krye të listës së kryeministrave të Shqipërisë. 

Më mbledhjen e Parlamentit të datës 11 dhjetor 1931, deputeti Petro Poga thotë se ka vizituar së bashku me kolegun e tij Ibrahim Xhindi, varrin e Ismail Qemalit në Vlorë, dhe se është befasuar nga gjendje jo të mirë e varrit. Pasi u bisedua për rregullimin e varrit të Ismail Qemalit, sjelljen e eshtrave të tij në Vlorë si dhe ngritjen e një monumenti këtu, deputeti Abdurrahman Salihu ka thënë se për një qëllim të tillë, Mbreti Zog kishte paguar shumën e 1 mijë frangave ar.

Po në këtë seancë të Parlamentit, deputeti Fejzi Alizoti kishte kërkuar të zbardhej destinacioni i parave të grumbulluara më parë në fillim të viteve 20‑t, për qëllimin e sipërpërmendur, duke bërë përgjegjës për një shpërdorim të tillë Q.K dhe Z.P.

Disa dittë më vonë më 18 dhjetor 1931, në gazetën "Besa", ish prefekti i Vlorës, Zenel Prodani i dërgon një letër të hapur deputetit Fejzi Alizoti, të titulluar "qeveria të hetojë". Midis të tjerash në këtë letër ai thotë:

"Në një diskutim që mbajta me rastin e 28 nëntorit 1922, kur isha prefekt në Vlorë, propozova ngritjen e një monumenti plakut të kombit. Propozimi im u prit me duatrokitje të nxehta dhe pa humbur kohë u formua një komision prej patriotësh të vërtetë e të ndershëm për të përgatitur fushatën e ndihmave. Nga shumë vise të Shqipnis muarëm përgjigje përgëzimesh për iniciativën e marrë dhe s'mungonin të na siguronin se apelit tonë do t'i përgjigjeshin me gjithë shpirt. Megjithë që është kohë e gjatë prej 9 vjetësh dhe është e natyrshme që të mos mbaj mend mirë hollësitë e zhvillimit të çështjes, di me siguri se përveç 4 ‑ 5 napolonash të dërguara nga n/prefektura e Leshit (Lezhës ‑ shënim) dhe diçka nga Vlora, nuk u mblodhnë gjë tjetër sa isha unë atje mbase më vonë u transferova në Berat".


Parlamenti cakton përfaqësuesit e tij për ceremoninë e Vlorës


Më 22 nëntor 1932 nisi punimet Parlamenti shqiptar. Seanca e parë e tij u çel nga deputeti më i vjetër Petro Poga duke patur si sekretar, deputetin më të ri Zoi Xoxa. Në fillim të seancave të para të tij Parlamenti përpara se të zgjidhte kryesinë e tij (më 3 dhjetor), zgjodhi përfaqësuesit e tij në ceremonitë që do të zhvilloheshin në Vlorë për nder të kryeministrit të parë shqiptar Ismail Qemali, të cilët ishin Eshref Frashëri dhe Zoi Xoxa. 

Përveç tyre në ceremoni morën pjesë edhe përfaqësuesi i Mbretit Zog, gjenerali Leon Gilhardi, si dhe përfaqësuesit e qeverisë, Milto Tutulani dhe Hilë Mosi 


Ceremonia e zhvilluar në Vlorë

Më 29 nëntor 1932, gazeta "Besa" përshkruan ceremonitë e zhvilluara një ditë më parë në Kaninë dhe Vlorës. Ndër të tjera gazeta shkruan: 

"Një brohoritje e zjarrtë dhe e zgjatur që ushtoi tërë sheshin, i përshëndeti autoritetet kur erdhën dhe duartrokitjet vazhduan të paprera gjersa prefekti z.Abidin Nepravshta, u ngrit për të marrë fjalën e hapjes së kremtimit dhe për të përshëndetur përfaqësuesit që kishin ardhur të merrnin pjesë në gëzimin e popullit vlonjat".

Kortezhi i formuar në sheshin e Vlorës ka vazhduar më pas rrugën drejt Kaninës, ku pas hapjes së varrit, trupi i Ismail Qemalit është gjetur pjesërisht i tretur. Pas fotografimit në shumë plane, trupi pa jetë i Qemalit është vendosur në një arkivol të posaçëm.

Me flamurin që është ngritur në Vlorë më 28 nëntor 1912, janë bërë fotografitë e rastit dhe flamuri, nga Et'hem Vlora i dorëzohet prefektit i cili ja jep ministrit të Arsimit Hilë Mosi, i cili do ta dorëzonte në Muzeun Kombëtar.

Ceremonia në Kaninë ia ka lënë radhën asaj të që do të zhvillohej në Vlorë. Nën tingujt e muzikës së përmotshme, trupi i Ismail Qemalit pritet në Vlorë nga formacione paraushtarakësh. Në sheshin qendror të qytetit, gjeneral Leon de Gilhardi, në emër të Mbretit Zog zbuloi pllakën e monumentit të punuar nga skulptori Odise Paskal dhe mbajti fjalën në emër të Mbretit.

Pas tij ministri i Arsimit, Hilë Mosi ka thënë midis të tjerash:

"...I dashtuni Mbreti ynë, Zog I, i frymëzuem nga ndjenja e nderimit për hartonjësin plak të indipendencës sonë, desh që eshtnat e këtij veterani të prehen në një varr madhështor në një shesh të dukshëm historik të qytetit të tij lindor, për t'i simbolizuar brezave të sotëm e të ardhshëm, bindjen e dashuninë që duhet të kenë rrënjosur ndër zemrat e tyne për atdhe e për flamur".

Mesazhin telegrafik të Mbretit në këtë aktivitet e ka lexuar prefekti Nepravishta. Ai kishte këtë përmbajtje:

"Me kënaqësinë ma të madhe marr pjesë në gëzimin e popullit të Vlorës, në këtë ditëlindje për kombin tonë. Sakrificat që ka ba populli i Vlonës për pavarësinë dhe mbrojtjen e atdheut tonë janë fakte patriotizmi ta paharruem. Siguroni popullin kreshnik të Vlonës se bashkë me patriotin e madh të kombit tonë, Ismail Qemali, të gjithë dëshmorët janë gjallë në shpirtin tim".

Aktivitetet e kësaj ditë në Vlorë janë mbylluar me shfaqjen e pjesës teatrore "Agimi i Lirisë" dhe të nesërmen me pjesën "Besa shqiptare".


Kush ishte ISMAIL QEMALI (1844 ‑ 1919)

Lindi më 24 janar 1844 në qytetin e Vlorës në një familje të pasur dhe me tradita. Më 1858 studioi në gjimnazin "Zosimea" të Janinës. Në moshën 16 vjeçare ishte përkthyes në Ministrinë e Punëve të Jashtme të Perandorisë Osmane. Ndoqi studimet në jurisprudencë. Në vitin 1862 ishte zv/drejtor i çështjeve politike në Vilajetin e Janinës. Më 1868 ishte kryesekretar i Ministrisë së Punëve të Jashtme të Perandorisë. Më 1870 ishte guvernator i Varnës dhe i Danubit të Poshtëm. Kalon më pas në detyra të tjera të rëndësishme në Perandorinë Osmane. Më 1990 u largua nga Stambolli për të qëndruar përkohësisht në Athinë. Më 1908 vjen në Vlorë dhe zgjidhet deputet i Beratit. Më 5 nëntor 1912 shkoi në Vienë ku bisedoi me përfaqësues të fuqive të mëdha. Inicoi një Kuvend Kombëtar i cili më 28 nëntor 1912 shpalli pavarësinë e Shqipërisë. Me vendim të këtij Kuvendi u emërua kryeministri i parë i Shqipërisë, dhe ushtroi pushtet simbolik në një pjesë të vogël të vendit pasi pjesa më e madhe ishte pushtuar nga hordhitë serbo‑malazeze dhe greke. Dha dorëheqjen më 22 janar 1914 pas të ashtuquajturit komplot të Beqir Grebenesë dhe pushtetin ia dorëzoi Komisionit Ndërkombëtar të Kontrollit. Pas kësaj u largua nga Shqipëria për në Nicë të Francës, për t`u kthyer disa muaj më pas e për t'u larguar sërish në Itali. Vdes në rrethana të dyshimta në Peruxhia të Italisë më 24 janar 1919. 

Është botuar libri i tij me kujtime "Kujtime" (anglisht) në Londër më 1920, i cili edhe është ribotuar këto vitet e fundit në Shqipëri.

Alfabeti Shqip,një Histori e gjallë e Kombit tonë në momentet e vetëdijes Kombëtare

Stavri Skendo


Historia e Abecese Shqipe eshte nje histori e gjate dhe e nderlikuar.Ndarjet tokesore te Vendit -Veri e Juge --me krahinat e tyre me kulture te ndryshme, kane luajtur nje rrol te dalluar; edhe grupet fetare -Katolike, Myslimane dhe Orthodhokse -qe gjenden atje kane qene nje faktor me rendesi. Por interesat politike te fuqivet te huaja i kane shtuar kesaj historie nje nderlikim dhe vecori te rralle .
Per here te pare behet fjale per nje abece te gjuhes Shqipe nga nje frat Domenikan i quajtur Brochart, i cili ne vitin 1332 i paraqiti Mbretit te Frances, Philippe De Valois, nje raport per ckishte pare ne vendet e ndryshme qe kish vizituar, me qellim qe t'a shtynte Mbretin t'ia niste njej kryqezate. Duke permendur Shqipetaret e Veriut, frati shkruan- te: « ...sadoqe qe Shqipetaret kane nje gjuhe krejt te ndryshme nga ajo e Llatinevet, ata perdorin shkronjat Llatine ne librat e tyre »
Me te vertete, germat Latine i shohim ne nje nga shkrimet e para te gjuhes Shqipe, ne nje formule pagezimi ne ritem Katolik Roman, qe nga viti 1462 dhe qe ben pjese ne nje letre baritore te Pal Engjellit (Paulus Angelus), Kryepeshkop i Tiranes dhe Durresit. Kjo formule eshte shkruar ne te folmen gegerishte dhe doreshkrimi ruhet ne Biblioteken « Lau- rentiana » te Florences. . Nje shkrim tjeter ne gjuhen Shqipe me nje date ndofta gjysme shekulli perpara asaj qe permendem, dhe, sipas disa studimtareve, me teper se gjysme sheku11i perpara, ishte nje doreshkrim i njej cope te Testamentit te Ri.qe ka nga pas nje kenge Pashke te ritit Bizantin, shkruar me germa Greke dhe qe gjendet ne Bib1ioteken «Ambrosiana», ne Milan. Dialekti i perdorur ne kete shkrim eshte toskerisht, ai i te Krishterevet Orthodokse. Abecete e ketyre dy dokumenteve deshmojne te dy influencat kulturore, te cilat sundonin ne Shqiperi perpara pushtimit te plote te saj prej Turqvet:

Llatine Katolike ne veri te lumit te Shkumbinit: Greke Orthodhokse ne juge po te ketij lumi.

U desh disa kohe te shohen driten te parat vepra te shtypura ne gjuhen Shqipe. Keto ishin libra kishetare ose fjalore te shkruar nga Kleri Katolik ne veri. E para ne radhe eshte Meshari (1555), i Gjon Buzukut- i -cili ka te ngjarete kete qene peshkop ne Shqiperin' e Veriut -shtypur me nje abece te mbeshtetur ne abecene Latine porme disa germa Cyrili- ke . Kupetohet vetiu se afesia e tokavet sllave te Juges, vecanerisht bregdeti Dalmat me te cilin prifterit katolike Shqipetare kane pasur te bejne, e ka influcuar te perdore disa germa Cyrilike per tingujt Shqip qe germat Llatine nuk mund t'i jepnin. Keto germa jane Cyrilike Perendimore qe perdoren nga Katoliket e Kroacise ne tekste te shenjta te botuara ne gjuhen e popullit. Por abeceja e Buzukut nuk duhet te kete qene e perdorur nga te tjere, sepse ne veprat e Pjeter Budit (1566-1623)
si pershembull, ne Doktrinen e Krishten (1618), shohim nje shkrim te ndryshem, sado te mbeshtetur ne abecene Llatine. Abeceja e Budit, me disa ndryshime te vogela, eshte perdorur nga Frang Bardhi ne Fjalorin e vet (1635) dhe nga Pjeter Bogdani ne Cuneus Pro phetarum(1635). Kejo abece u ruajt gjer ne fillimin e shekullit te njezetet nga prifterit Jezuite te Shkodres, te cilet vazhduan t'a perdorin ne botimet e tyre. Ky sistem abeceje eshte quajtur me te shumten e hereve « Abeceja e Shkrimtarevet te Lashte te Veriut », sepse qe perdorur prej tyre nga nje here permendet edhe si « Abeceia Katolike », nga qe vetem pjesa Katolike e popullesise Shqipetare ka shkruar me te. Megjithe kete kjo abece ka mbetur e kufizuar vetem ne krahinen e Shkodrcs.
Edhe ne Juge te parat vepra te shkruara ne gjuhen Shqipe kane qene libra kishe dhe fjalore, por ato qe na kane mbetur neve jane te njej datuara shume me te vone nga ato te Veriut, domethene te shekujvet te 18-t e 19-t. Ky ndryshim kohe shpjegohet nga gjendja ne te cilen kane qene kishet Katolike dhe Orthodhokse gjate sundimit Turk. Kisha Katolike ne Shqiperi, ne te tre shekuit e pare te 9undimit Turk, shikohej me dyshim nga Porta e Larte, se kish lidhJe me Vatikanin dhe me Perendimin Katolik qe ishin armiq te Perandorise Turke dhe shtemgata per te islamizuar besniket e saj ka qene nga nje here shume e rende. Kleri Katolik ndjeu nevojen te perktheje dhe te shkruaje vepra kishetare ne gjuhen e vendit per zhvillimin shpirteror te popullit. Sadoqe nuk dihet gje per Re- formen dhe Kunder-Reformen tek Katoliket e Shqiperise ka te ngjare qe Reforma te mos kete qene shtrire aqe larg ne juge gjer ne vendin e tyre por, pasi Kunder-Refoma. ne Kroaci dhe ne vendet e tiera Sllave te juges ka qene e gjalle dhe shume vepra kane qene shkruar ne gjuhen e popu1lit, edhe Kleri. Katolik i Shqiperise mund te kete qene i influencuar te veproje ashtu. Patrikana e Stambollit, m'ane tjeter, gezonte, qe nga koha e pushtimit Turk, mbrojtjen e Shtetit Turk dhe ishte bere praktikisht nje nga institutet e tij administrative. Atehere kur Rusia dolli si mbrojtese e te Krishterevet Orthodhokse ne shekullin e 18-t -kejo qe edhe koha kur Perandoria Otomane kish- te marre te poshten pozita e Kishes Orthodhokse ne Shqiperi filloi te dobesohet. Shtemgesa e Islamizimtit peshonte rende mbi besimtaret dhe ishte e nevojeshme qe t'u forcohej besimi . Veprat ne gjuhen Shqipe te shkruara nga Orthodhokset per propagande fetare nga nje here nuk qene edhe pa prirje helenizimti.
Te pakta jane, megjithate, librat e shkruara ne gjuhen Shqipe nga te Krishteret Olihodhokse ne Juge. Sic mund te merrej me mend, abe- ceja e tyre ishte pergjithesisht Greke. Aty nga shekulli i tetem'bedhietet nje qender kulturore Greke ishte zhvi1Iuar ne Voskopoje (Moskho. polis), afer qytetit te sotem te Korces, qender e cila ushtronte nje influence te fuqishme ne juge. Dy fjalore shumegjuhesh duallen ne drite, njeri nga kryeprifti Theodor Kavalioti, me titu1Iin Fialor i Greqishtes Popullore, Vllahishtes dhe Shqipes, qe bente pjese ne librin e Kendimjt (Protopeiria) l710, dhe tjetri nga Mjeshtri Dhanil, prift dhe mesonjes, i quajtur Fialor Katergjuhesh (1802), sepse qe shtuar edhe Bullgarishtja.Te dy keta shkrimtare i paten bere mesimet e tyre ne Voskopoje dhe perdoren shkronjat Greke per pjesen Shqipe te fjalorvet. Ne hyrjen vepres se tij, shkruar ne vjershe dhe ne gjuhen Greke, Mjeshter Dhanili e thoshte haptas se qellimi i tij jshte helenizimi i popullsivet vllehe, Bullgare dhe Shqipetare . Ne Berat, ne juge te lumit te Shkumbinit, Kostantin Berati shkroi ne gjysmen e dyte te shekulit te tetembedhiet ne Liber Kendimi Greqisht dhe Shqip dhe perdori shkronjat Greke ne pjesen Shqipe te ketijEshte per t'u vene re se ne kete liber kendimi gjendet nje abece e mbeshtetur me te shumten neshkronjat Cyrilike dhe Glagolitike edhe me te cilen vetem dy vija Shqip jane shkruar . Elbasani, nje qytet ne Shqiperin Mesme, mburret per nje abece te vegante, qe J .G. v. Hahn, konsull i Austrise ne Janine dhe babai i albanologjise, besonte se i perngjante abecese se vjeter te Fin1ikasvet. Kejo abece u perdor n'ate qytet dhe mund te kupetohej aty ketu ne Berat; sherbeu per pune kishetare si edhe per pune tregetie. Hahn-i mendonte se keio abece ish evjeter e se Mjeshter Theoldori (Haxhifilipi) vdekur me 1806, mesonjes dhe predikonjes n'Elbasan, i cili i kish bere mesimet ne Voskopoje, e kish perdorur ne shkrimet e tij . Megjithkete, studimtaret e Shqipes nuk mendojne si Hahn-i, persa i perket vjetersise se abecese, dhe thone se kejo abece esht sajuar nga Mjeshter Theodori vete. Nje prej ketyre dijetareve ka shfaqur edhe mendimin se ajo ka qene « nje abece korsive Greke e shekullit te tetembedhjetet, e pershtatur nje ~r nje » (12). Keto kohet e fundit duan te thone se kejo abece, e perbere nga 53 shkronja, tregon influence Sllave, Greke dhe Llatine (13). Ne vitin 1949 nder dokumente te gjetura ne manastirin e njohur Orthodhoks te Shen Jonit, afer Elbasanit, eshte zbuluar nje doreshkrim i shkurter ne gjuhen Shqipe m~ nje abece te vegante dhe te panjohur gjer me sot. Do~ti permban vuajtjet e Krishtit dhe disa copa te Ungjijvet ne nje gjuhe me te vjeter se a~o e Mjeshter Theodorit. Sadoqe thone se kejo mbeshtetet ne Glagolitiken , po t'a gjykosh nga copa faksimile botuar ne liber (faqe 317), njeriu do te mendonte me fort se kejo abece eshte mbeshtetur ne shkronjat Greke. Doreshkrimi besohet te kete qene shkruar ne nje kohe kur Kryepeshkopata (e quajtr edhe Patriarkata) e Ohrise perkrahte perkthimin e libravet te shenjta ne gjuhen e Vendit me qellim qe te kundershtonte me mire Islamizimin, ndofta ne gjysmen e pare te shekullit te tetembedhjetet. Kejo abece quhet «Abecja e Anonimit te Elbasanit
Ne vitin 1827 u shtypen ne Korfus te kater Ungjijt ne Greqishten me perkthimin Shqip perkundrejt. Ne kete perkthim Shqip perkundrejt.Ne kete perkthim u perdoren germat Greke -24 shkronjat Greke si edhe 9 shkronje te posacme.Kejo pune u be nga nje grup perkthenjesish nen kqyrjen e Grigor Argjirokastritit (nga Gjirokastra), nje peshkop Shqipetar i ishu1lit te Eubese. Sic duket ky perkthim u prit mire nga Tosket, pasi ne vitin 1885 u botua per se dyti n'Athine . Nje tjeter abece e vecante me Liber Kendimi u botua ne vitin 1845 nga Naum Veqi1harxhi prej fshati afer Korces, por vetem ai e perdori kete , Konstandin Kristoforidhi, nga Elbasani, ky Purist i zoti dhe qe shkroi shume edhen qe mesonjes i Hahn-it ne gjuhen Shqipe, perdori dy abece per librat e ndryshme te Ungjillit qe perktheu per Shoqerine Ungjillor Britanike te Huaj (Foreign and British Bible Society). Ne perkthimet gegerishte perdorte abecene Llatine, ose me mire « shkronjat Evropialle » sic porosiste R. Lepsius ne botomin e vet si pershembell nete kater Ungjijt (1866); dhe sa here qe perkthimet i bente toskerisht perdorte shkronjat Greke, si per shembell Psalltirin (1868) . Ne vitin 1877, nje Shqipetar Orthodoks qe kish lere ne Rumani, Vasil Dh. Ruso, botoi Pellasgjika, Shqip aplla alfavita
(Pellasgjika, Abece e Thjeshte Shqipe), shkruar me germa Greke dhe kushtuar te bijvet.


Me pushtimin e plote te Shqiperise nga Turqit pas vdekjes se Skederbeut (1468) dhe me islamizimin e dalengadalte te banorvet, hyri ne veprim abeceja Arabishte Ose Turqishte. Megjithekete, dokumentet qe kemi me nje shkrim te tille fillojne qe nga shekulli i tetembedhjetet. Ne Juge keto dokumente nisin me vjershen e gjate Erveheja (1820) te Muhamet Kycykut (Cami).Ne Berat, nje qender kulture Orientale, me vjershat Nezim Trakulles (vdekur me 1760); ne Veri me poezine «anakreontike» Mul1a Hysen Dobracit ). Disa nga shkrimtaret ishin Syni dhe te tjeret Bektashi, besnike te njejtit sekti pantheistik te deges Shia te Islamizmit, qe ishte perhapur ne Shqiperine Juges. Subjektet e tyre, t'influencuar ng: kultura Orientale, qene me frymezim fetar edhe me frymezim sheku1lar Islamizmi ne Shqiperi, duke mos qene i shtrenguar te mbrohet sikur Kishet e Krishtera, nuk kish nevoje t'u vihej vetem e vetem shkrimevt
fetare. Flitet edhe per nje abece me shkronja Turqishte bere rreth vitit .1861 nga nje fare Daut Borici prej Shkodre . Ne vitin 1877, nje Shqipetar i mesuar, qe kishte udhetuar ne Perendim dhe jetonte ne Janine, i quajtur Tahsin, botoi nje abece. Shqipe te mbeshtetur ne shkronjat Turqishte, abece e cila u perhap mjaft n'ate krahine, por autori u arrestua menjehere dhe u dergua ne Stambo1l sepse gjuha Shqipe nuk gezonte po ato te drejta qe gezonin gjuhet e tjera brenda Perandorise Turke.
perpjekjet per te bere abece Shqipe nuk mungonin as ne mergaten Shqiptare. Pasardhesit e Shqipetarvet qe emigruan ne Greqi (heren e pare nga mbarimi i shekullit te 14;.t dhe ne fillimin e shekl1l1it te 15-t), dhe u vendosen atje, e shkruan giuhen e tyre ametare me shkronja Greke. Nje shembell te tille e gjejme ne doreshkrimin e njej fjalori te vogel, Fjalor Greqisht-Shqip (1809), te Marko Bocarit, fia1or te cilin heroi Suliot i Kryengritjes Greke e shkroi per konsul1in Freng te Jallines, F. Pouqueville , Nje Abece Shqipe sipas Dialektit te Folur ne Greqi, mbeshtetur ne shkronjat Greke, qe botuar n'Athine ne vitin 1882 nga Anastas Kullurioti prej ishullit te Salamines. Abecete qe perdoren shkrirntaret Italo-Shqipetare -pasardhesit e Shqipetarevet qe lane Atdhen' e tyre pas pushtimit Turk dhe zune vend n'Italin'e Juges dhe ne Siqeli -qene latine. Sadoqe ishin Toske dhe te Krishtere Orthodhokse nga origjina. n'Itali keta qene bere unite dhe paten hyre nen influencen e kultures Llatine-ItaJiane. Vetem Dhimiter Kamarda perrdori abecene Greke ne gramatiken e vet si si dhe ne shtesen e kesaj gramatike: Grammatologia Comparata della Lingua Albanese (1864), Appendice (1866); kjo nuk ish tieter vecse abeceja qe perdori Hahn-i ne botimin e vet Albanesische Studien, abece e cila atij i u douk e plote dhe e arsyeshme (24). Hahn-i pat perdorur shkronja Llatine si j, ose shkronja Greqishte me shenja dalluese si S (s) per tinguj qe ishin vecanerisht Shqip. Por as Kamarda nuk e mbajti gjithnje, sepse ne disa perkethime ai perdori shkronjat Llatine.
Po te perjashtojme «Abecene e Shkrimtarevet te Lashte te Veriut » qe mbajti me teper se 3OO vjet, abecete e tjera qene jeteshkurtera dhe u perdoren pergjithesisht vetem nga ata njerez qe i bene, ose ne rrethe shume te ngushta. Zgjedhja e abecese Llatine ose Greke si mbeshtetje, varej me teper nga kultrura e atij qe e cpikte ose nga kultura e zones ne te cilen delte ne drite. ..

II

Interesimi per gjuhen Shqipe filloi te shtohet pas themelimit te Lidhjes Shqiptare, qe zakonisht quhet Lidhja e Prizrenit, formuar ne vitin 1878 me qellim qe te kundershtonte vendimet e Kongresit te Ber-- linit, i cili u leshoi toka Shqipetare shtetevet fqinj. Atdhetaret Shqiptare e kuptuan tronditjen e Perandorise Turke dhe i trembeshin copetimit te Vendit te tyre. Prandaj u bene perpjekje per zhvillimin e ndergjegjies Shqipetare dhe per bashkimin e te tre grupevet fetare. Levrimi i gjuhes Shqipe -veriga e perbashket -do t'i sherbente me mire " ketij qellimi. Keshtu, Lidhja hartoi nje program per autonomi administrative duke i dhene rendesi perdorimit te shkrimit te Shqipes dhe shkollavet Shqipe, dy pune keto me te cilat ceshtja e abecese lidhej fort.
Ndersa Lidhja vepronte ne Shqiperi duke kundershtuar me arme shkeljete tokes se saj, nje shoqeri per kulture earesim, e quajtur Shoqeri per Botimet Shqipe themelohej ne vitin 1879 ne Stamboll per te nxitur berjen e botimeve ne gjuhen Shqipe. Ne krye te kesaj shoqerie ishin dy vellezerit Frasheri, Samiu (i njohur ne Turqi si Shemsedin Sa mi Bej) dhe Naimi, poeti-apostull i nacionalizmes Shqipetare, te ndihmuar nga Shqipetare te shquar te besimevet Orthodhokse e Katolike. Kejo shoqeri beri nje abece te mbeshtetur ne shkronjat Llatine me disa shkronja Greqishte, si dh(dh) dhe f (th) --Samiu dhe Naimi i kishin bere mesimet ne gjimnazin Grek te Janines -si edhe disa shkronja te vecanta, si (gj), krijuar nga Samiu vete per tinguj te vecante te gjuhes Shqipe. Duke ndjekur parimin e njej shkronje per nje tingull kejo abece kish nje themel gjuhesor te shepdoshe. Kjo u quajt « Abeceja e Stambollit » ose« Abeceja e Frashervet » nga emri i Vellezervet Frasheri. Me kete abece shoqeria botoi organin e saj Drita, nje Abetare dhe Kendim, si edhe shume libra shkollore.
Abeceja e Stambollit u perdor ne gjithefare botimesh te kollonivet Shqipetare -Bullgari, Rumani, dhe gjetke dhe te nje pjese te ma-dhe te Shqiperise vete. Raportet e Konsujvet Austriake ne Shqiperi lajmerojne se gjer ne vitin 1005 abeceja e Stambollit perdorej nga pjesa me e madhe e popullesise, si Orthodhokse ashtu edhe Myslimane, qe jetonin ne Juge, dhe ishte shtrire nga veriu pertej Durresit, gjer ne Diber dhe ne krahinen ne 'juge te Prizrenit . Ne fillim levizja arsimore dhe gjuhesore e Shqiptareve, e nxitur nga Lidhja e Prizrenit, u
perkrah nga Porta e Larte, sepse theksonte kombesin' e Shqipetarevet si nje pengim te perhapjes se Sllavevet dhe te Grekevet ne Ballkan. Por,
sapo kaloi rreziku, si Lidhja ashtu edhe shoqeria e Stambollit u prishen nga Qeveria. Ky qe nje veprim qe puqej me politiken e pandryshuar te Portes se Larte. Sulltani ishte, ne parim, kunder cdo levizjeje kombetare te Shqipetarevet, sidomos kunder levizjevet te Myslimanevet, te cilet perbenin shumicen e Kombit Shqiptar. Interesi i Perandorjse e shtynte Sulltanin t'u impononte Myslimanevet nje arsim Turk ose Arab pa marre parasysh kombesin' e tyre. Duhej te krijohej me kete menyre nje fryme e vetme feje si edhe gjuhe shteterore per te ndertuar nje mur qe te ndante Myslimanet nga te Krishteret. Prishja e ketij muri qe ndante Shqipetaret do te sillte pasoja kercenonjese per autoritetin e tij, vecanerisht kur rrymat kombetare te Popullsivet te mbajtura tok nga feja e perbashket dhe nga gjuha Turqishte do te shtoheshin ne gjirin e Perandorise. Politika e Portes se Larte, persa i perkiste ndergjegjies kombetare Shqipetare dhe Gjuhes Shqipe, synonte te krijonte nje armiqesi te thelle midis Myslimanevet dhe te Krishterevet .
Sipas kesaj politike shkrimi i gjuhes Shqipe dhe shkollat Shqjpe ishin te ndaluara. Shkollat ishin Turqisht per Myslimanet Shqiptare dhe Greqisht per Orthodhokset Shqiptare. Vetem ne kohen midis Kongresit te Berlinit dhe Konstitutes Turke (] 908) here u hapen dhe here u mbyllen disa shkolla Shqipe ne Korce dhe ne rrethet e saj, sepse politika e brendshme e Portes se Larte levizte ndermiet reformes dhe konservalizmit, nga shterngesa qe i bente Evropa. Por edhe atehere Myslimanet Shqipetare qe kishin hyre ne keto shkolla detyroheshin qe te mos shkonin me . Edhe Patrikana e Stambollit ndihmoi ne kete politike te ndarjes. Ajo e kundershtoi gjuhen dhe arsimin Shqip sepse keto sillnin me vete humbjen e influences se saj edhe, pra, vendosjen e nje Kishe Shqiptare te pavarur. Kleri Grek i mallkoi shkronjat Shqipe dhe ata qe i mesonin keto, sepse cdo largim nga Greqishtja quhej prej ketij kleri, shtytje nga « armiku i fese ». Pasi Shoqeria Ungjillore Britanike dhe e Huaj (Foreign and British Bible Society) si edhe misionet Amerikane kishin ndikunuar ne te perkthyerit e libravet te shenjta ne gjuhen Shqipe, si edhe ne te mesuarit e kesaj, Protestantizmi shikohej si « armik i fese » . Megjithekete, ne Shkoder, qene hapur perpara 1878-s dy shkolla. nje seminar Franceskan dhe nje institut Jezuit, ku mesohej Shqipja, te mbajtura nga Austro-Hungaria edhe nen hijen e KultureProtektoratit te saj (Mbrojtja e Fese). Me vone u hapen shkolla te tjera sepse politika e Monarkise Austro-Hungare -sikurse perseritet shpesh ne raportet e Ministrise se Jashteme te saj e donte te perkrahej zhvillimi i ndergjegjies Shqiptare me anen e kultures kombetare per te krijuar nje Shqiperi te bashkuar si nje kunderpeshe kundrejt Sllavevet . Edhe Italianet filluan nga fundi i shekullit te 19-te te hapin shkollat e tyre ne Shkoder edhe ne qytete te buzes se detit, ne te cilat shkolla mesohej Shqipja. Do te vinte koha medoemos qe keto dy fuqi do te haheshin njera me tjetren.
Ne vitin 1899 nje shoqeri letrare Shqipetare, Bashkimi, u themelua ne Shkoder nga Imzot Preng Doci, Abati i Mirdites, ne bashkepunim te forte me Klerin Katolik Shqipetar, Ajo caktoi si detyre te pare te sajne berjen e nje abeceje qe e hartoi vete pothuaj Abati. Kjo abece mbeshtetej krejt ne shkronjat Llatine, duke i paraqitur tingujt e vecante te gjuhes Shqipe me dy shkronja bashke, nga te cilat e dyta ishte h: dh ( 0 ), th (e), xh (dz), ch ©, gh (gj), etj.. Shume libra shkollore per shkollat katolike te Veriut u shtypen me kete abece, me te hollat e qeverise Austro-Hungareze. Por, megiithese Doci thoshte se abeceja e Bashkimit ishte e « nje trajte, praktike dhe estetike », e pershtateshme per t'u perhapur dhe se perdorej ne nje pjese te madhe te Shqiperise se Veriut , prapeseprape ajo mbeti e kufizuar ne krahinen e Shkodres.
Tre vjet me vone nje shoqeri letrare e re, Agimi, u themelua ne Shkoder nga nje tjeter prift katolik, Dom Ndre Mjeda, filolog dhe poet, i cili krijoi nje abece te re. Edhe abeceja e Mjedes mbeshtetej krejt ne germat Llatine, por, ndryshe nga ajo e Docit, kjo abece ndiqte parimin e nje germe per nje tingull duke perdorur shenja dalluese per tinguj te vecante te Shqipes, si per shembell, g' (gj), k' (kj), n' (nj), etj. Abeceja e Mjedes ish pelqyer ne Kongresin Nderkombetar te Orientalistevet, qe ish mbledhur me 1902, ne Hamburg, dhe u perkrah nga Kryepeshkopata Katolike e Shkodres si edhe nga shumica e Klerit Katolik. Mirepo, per kete gje plasi nje grindje: abeceja e Agimit kunder abecese se Bashkimit . Monarkia Austro-Hungareze nuk mund te mbetej e paaneshme ne kete mes.
Politika e qeverise Austro-Hungare ne ceshtjen e abecese Shqipe u perpoq per nje abece te perbashket qe do t'i sherbente per te shtuar influencen e saj ne Shqiperi. E quante abecene e Mjedes si nje abece qe perfaqesonte nje fare perparimi dhe qe i afrohej me shume abecese se Stambollit se sa ajo e Bashkimit, e cila kish nje « karakter Italian » ne vetevete. M'ane tjeter, ata qe donin abecen' e Mjedes dhe ata qe pelqenin ate te Frashervet ishin gati te leshonin rruge per nje abece te bashkuar, kurse Abati i Mirdites jo . Qeveria Austro-Hungare, qe me pare e kish ndihmuar botimin e libravet shkollore te shtypura me abecene e Bashkimit, ndashti filloi te perkrahte abecene e Mjedes. Problemi i abecese ishte me rendesi per ate qeveri edhe nga pikepamja e politikes kishetare, sepse pa zgidhjen e saj paqja ne Peshko- paten e Shkodres edhe zhvillimi i rregullshem i shkollavet nuk mund te arriheshin
Italianet kishin kohe qe e perdornin abecene e Bashkimit ne shkollat e veta. Edhe ne kete rast ata u duken se cfaqnin nje interesim te vecante per librat shkollore shkruar me ate abece. Pervec kesaj Italianet u munduan te perdorin ItaloShqipetaret per propaganden kulturore te tyren ne Shqiperi, por gjer me nje fare vendi, sepse edhe ndermjet ketyre te fundit kish nje levizje te pavarur per kete ceshtje. Dy kongrese gjuhesore Shqipetare qene mbledhur n'Itali, njeri ne vitin 1895 dhe tjetri ne vitin 1897, qe te dy duke pasur ne program nje abece te bashkuar . Te dy poetet me te famshem te Italo-Shqipetarvet, Jeronim De Rada (1903) dhe Zef Schiro (1865-1927), bene seicili nga nje abece te mbeshtetur ne shkronjat Llatine dhe e perdoren ne shkrimet e tyre. Por vetem Katoliket e Shkodres u interesuan ne veprimtarine gjuhesore pertej Adriatikut. Myslimanet dhe te Krishteret Orthodokse pothua nuk u a vune veshin fare botimevet qe duallen atje
Konstandin Kristoforidhi vazhdoi te shkruaie ne kohen pas Lidhies se Prizrenit. Kur vdiq ne vitin (1895'), la nje doreshkrim, nje fjalor Shqip- Greqisht, te shkruar me germa Greqishte. Qeveria Greke mundi t'a hedhe: ne dore kete fjalor dhe ne vitin 1004 e botoi me titullin Leksikon tes 'alvanikes glosses (Fjalor i Gjuhes Shqipe), dhe perfitoi keshtu nga rasti te gjeje propaganden e saj. Lexojme ne parathenien: « (fjalori) del si nje: vegel e vlefsheme aresimore per te mesuar Popullin trim Shqipetar me shembell praktike se vetem me ndihmen, udheheqien dhe frymezimin e shkronjavet dhe te gjuhes Greqishte » mund te ndricohet.
Faik Konica, nje Shqipetar i mesuar qe shume ndihmoi per pastrimin e gjuhes Shqipe, perdori abecene e vet ne te perkoheshmen e tij Albania (1897-1009), qe me pare botohej ne Bruksel dhe pastaj ne Londer. I perngjante abecese se Bashkimit. Konica u mundua t'a hithte abecene e vet si themel per te njesuar te gjitha abecete, por nuk i a dolli dot ne krye.
Ne kohen pas Lidhjes se Prizrenit duallen shume abece te tjera te vecanta. At Gjergj Fishta (1871-1940), poeti Kombetar Shqipetar, Franceskan dhe antar i shoqerise Bashkimi, i beri keto abece objekt satiri ne liibrin e vet Anzat e Parnasit (1907). Ketu po shenojme disa vargje :

per cdo kacube na bijne nga nji letrar ,
Qi, ethun trush me' pralla e me gazeta,
perfton ma n'fund e piell nji Abecedar .
Pjelle mushku po. Por prap Shqipniia e shkreta
Prej sish do t'ndahet n'njaq kortare e copa
sa shkrola iane prej A e deri n' Zeta...

Gjendja e ngateruar qe u krijua nga numri i shumte i abecevet vazhdoi gier ne vitin 1908, kur erdhen ne fuqi Turqit e Rij. Shume Shqipetare kishin marre pjese ne kryengritjen e tyre edhe kishin hyre ne « Komitetin per Bashkim dhe perparim ». Programi i Turqvet te Rij i plotesonte kerkesat e tyre per te gezuar te njejtat te drejta si popujt e tjere te Perandorise Turke. Edhe shpallja e Konstitucionit i dha nje shtytje te madhe veprimtarise se tyre nacionaliste. Ne qytete me rendesi te Shqiperise u themeluan Klube (shoqerira letrare-aresimore me qellime politike te pashpallura) dhe shoqerira fillluan te botohen gazeta ne gjuhen Shqipe edhe u hapen shkolla Shqipe. Shqipetaret po mundoheshin te fitonin kohen e humbur .
Ceshtja me e nguteshme ish nje abece kombetare e niesuar. Mungesa e saj qe nje pengim per zhvillimin e vetedijes kombetare dhe per bashkimin e Toskevet dhe te Gegevet, sepse pa nje abece te njesuar :nuk mund te kish maredhenie midis tyre. Thirrja per mbledhjene njej kongresi qe te zgjidhte problemin e abecese u be nga gazeta Liria qe delte ne Selanik dhe qe botohej nga Midhat Frasheri, i biri i Abdyl Frasherit, organizonjesit te Lidhies Shqipetare) edhe i nipi i Vellezervet Frasheri te abecese se Stambollit. Barra e organizimit te kongresit, megjithekete, i ra Klubit Shqipetar te Manastirit qe quhei Bashkimi. Ky klub qe nder te paret qe qe krijuar (Gusht 1908), dhe kishte rendesi sepse ndodhej ne kryeqytetin e Vilajetit. Mbledhja u be ne Manastir prej 14 te Nendorit gjer me 22 te Nendorit, te vitit 1908 , dhe perbehej nga delegate klubesh, shoqerishe, qytetesh, shkollash, si edhe kollonishe Shqipetare te mergimit.
Kongresi kryesohej nga Midhat Frasheri. Fjalimet e mbajtura dyU zgjodh Komisioni i abecese prej njembedhiete anetaresh nga te te mesuarit e delegatevet, me kryetar At Gjergj Fishten. Tri dit me radhe komisioni rrahu ceshtjen e njej abeceje te perbashket duke dhene besen Shqipetare qe te mos delte asnje fjale jashte perpara se te merrej vendimi i fundit.
Meqenese bisedimet ne mbledhjen e pergjitheshme u rrahen me te shumten rreth tri abecevet kryesore abeceja e Stambollit, ajo e Bashkimit, dhe ajo e Agimit komisioni i abecese u kufizua ne tri pika: a) te zgjidhej njeranga te tri abecete b) te mereshin disa pjese nga cdo abece per te bere nje abece te re; c) te behej nje abece e re .
Komisioni bisedoi gjate per keto te tri pika, sidomos mbasi nga cdo ane e Shqiperise edhe nga kollonite vinin letra e telegrafe qe shfaqnin cilen abece pelqenin. Me ne fund nxuarren krye dy rryma. Njera ishte per nje abece te re me shkronja Llatine: u zgjodhen 25 shkronja, dhe te tjerat qe u pergjigjeshin tingujvet te vecante te Shqipes, u bene me nga dy shkronja bashke. Abeceja e re qe pothua krejt si ajo e Bashkimit. Ryma tjeter perkrahu pranimin e abecese se Stambollit. Nuk qe i lehte bisedimi per disa germa te kesaj abeceje. Vetem per shkronjen (dh) u deshen dy mbledhje te plota te komisionit. Ata qe pelqenin pranimjn e abecese se Stambollit qene 4 Myslimane nga Toskeria .Midhat Frasheri, Shahin Kolonja, drejtor i gazetes Drita qe botohej ne Sofje, Bajo Topulli, nje atdhetar i mesuar dhe i zoti, Nyzhet Vrioni, nga nje familje feudale me influence dhe Dom Ndre Mjeda . Kuptohet hapet se Dom Ndre Mjeda perkrahte abecenc e Stambollit. ne radhe te pare, sepse, si e veta, ajo mbeshtetei ne parimin e njej shkronje per cdo tingrull, dhe ne radhe te dyte, sepse abeceja Llatine ish si ajo e Abatit Preng DoCi, kundershtarit te tij. Komisjoni vendosi me ne fund qe te perdoreshin vetem dy abecete -abeceja e Stambollit dhe abeceja e re .
Latine (Shiko kopjen e vendimit ne pasqyren e vecante) -edhe qe mesimi i te dyjave te ish i detyruar ne te gjitha shkollat Shqipe.
Midhat Frasheri ia paraqiti Kongresit vendimin e komisionit pastaj At Fishta si kryetar i komisionit te abece dha arsyet dhe shpjegimet per kete vendim Ai tha edhe vetem abeceia e Stambollit do ti mjaftonte t'u pergjigjej nevojavet te Kombit Shqiptar, por per shtypjen e libravet jashte dhe per telegrafet ishte e nevojshme nje abece e thjesht Llatine" E mbyili biseden duke zene me goje Gjermanet qe perdorin dy abece, abecene Gothike dhe ate Llatine. Vendimi i komisionit te ab u pranua nga Kongresi
Vendimi per ceshtjen e abece, ne Manastir qe nje hap me rendesi drejt bashkimit te Shqiptarevet .Sadoqe nuk qe zberthimi ideal ai i njej abceje te vetme, qe nje pune me mund .Abeceja e Stambollit nuk mund te lihej menjan sepse kishte nje te kaluar te gjate dhe ish perhapur shume Nje numer i madh librash ish botuar, me te. Megjith- kete, duke menjanua, gjithe abecete e tjera, vendimi i Manastirit i beri te lehta maredhniet midis Shqipetarevet, nje gazete ose nje liber, qe botohej ne Jug mund te kendohei tani ne Veri dhe anasjelltas. Ai vendim ndihmoi edhe t'i bejej Myslimanet e te Krishteret me te vetedijshem per trashegimin e tyre te perbashket.



Por pak kohe pas Kongresit te Manastirit filluan te dalin pengesa. Ne Shqiperi nuk ish po ajo shkalle qyteterimi kudo. Myslimanet e Veriut ishhin te prapambetur dhe fanatike sidomos ne Kosove dhe nuk mund ti kuptonin mire perpjekjet kulturore te vellezerve te tyre me te perparuar ne Juge.Ata s'kishin aq deshire te pranonin nje abece qe nuk ish ajo e Kuranit.
Turqit e Rinj u perpoqen t'a shfrytezonin kete gjendje.Duke qene antare te > te perandorise dhe te njej politike qenderzimi,ata kishin frike se abeceja Latine,duke theksyar kombesine e perbashket,vete ndryshimi i madh midis abecese latine e Turke do ti bente shqiptaret te vetedijshem per njehsimin e tyre Kombetar,do ti bashkonte e do ti shkepuste nga Turqia.Parimi i fese,Islamizmit,ishte ende si fuqi ne Perandorine dhe Turqit e Rinj nuk mund ta linin pas dore,megjitheqe ne fillim u perpoqen t'a mbanin larg fevet.Ata u perpoqen,pra,ti bejne per vete Myslimanet Shqiptare me anan e njej propagande Islamike,duke sulmnuar abecene Latine.
Qe ne Shkurt te vitit 1909, klubi Shqipetar i Filatit, nje qytet ne veriperendim te Greqise se sotme, i dergoi nje leter Bashkimit te Manastirit, qe ish bere klubi qendror Shqipetar, duke i u ankuar: « Ju kemi shkruar shume here se Komiteti i Turqvet te Rij ( Cemiet) ne Filat eshte shume kunder gjuhes Shqipe. Ndashti po e tregon kete kundershtim krejt hapet; mbledh fshataret dhe u thote se Sulltani eshte kunder gjuhes Shqipe... Po ne kete kohe u thote te nenshkruajne rije deklarate kunder perdorimit te shkrimit Shqip» . Klubi i Korces, Dituria, u shqetesua shume kur kendoi neper gazeta se « ne Stamboll qe formuar nje shoqeri me qellim qe te perhapte te shkruarit e gjymeS Shqipe me shkronja Turqishte » (. Disa hoxhe dhe ulema i thonin popullit se abeceja Llatine ishte vegla e te « pabesevet » dhe perdorimi i saj kunder fese; abeceja per Myslimanet ishte ajo me te cilen eshte shkruar Kurani.
Perkrahia qe i dhane abecese Turqishte Turqit e Rinj i hidheroi nacionalistet Shqipetare. Maredhenia miqesore ndermjet klubit Shqiptar te Manastirit dhe Turqvet te Rij u trondit aqe thelle sa u be armiqesi e hapet. Shqipetaret zune ndashti te shqetesohen nga perpjekjet e Turqvet te Rij, te cilet po benin shtrengesa per pranimin e abecese Turqishte.
Me 23 te Konikut, te vitit 1009, Turqit e Rij, nen mbulesen e njej «Komiteti Konstitucional OsmanlIi-Shqipetar» (Osmanli arnaut Melirutiiet komisio11i), organizuan nje kongres ne Diber. Ne kete kongres merrnin pjese nje shumice e madhe delegatesh Shqipetare t'ardhur nga Veriu e nga Jugu.. Sadoqe qellimi kryesor i Turqvet te Rij ishte t'a perdorin kete per t'i treguar opinionit publik Evropian dhe Otoman se Shqiperia donte konstitucjonin dhe ish gati t'a mpronte, u paraqiten edhe ceshtjet e shkollavet Shqipe dhe te Abecese edhe shkaketuan bjsedime te gjata. Ata qe donin abecene Turqjshte ishin te shumte dhe me ne fund u vendos qe gjuha Shqipe te mesohej ne te gjitha shkollat porse seicili ish i lire te perdorte abecene Llatine ose Turqishte per te shkruar.
Me kete, Turqit e Rij nuk fituan nje koncesion por me te vertete, i dhane nje grusht abecese Llatine. Ata i shtuan perpjekjet e tyre. Organizuan Ievizje ne shume qytete Shqipetare per abecene Turqishte. Ky veprim iTurqvet te Rij ne punen e abecese qe perpjekja e tyre e fundit per te hedhur faren e percarjes ndermjet te Krishterevet dhe Mvslimanevet dhe per te penguar bashkimin e tyre.
Por atdhetaret Shqipetare, megjithe veshtiresite, nuk u terhoqen.. Ata i hyne Iuftes. Shqiptaret kishin nje argument gjuhesor ne anen e tyre: Arabishtja e shkruar ish e varfer per zanore dhe Turqishtja e shkruar kishte shenja zanoresh qe perfaqesonin shume tinguj, duke u varur nga ligji i eufonise se zanoreve, si per shembell, 9 = 0,0, u, ii. Me2 gjer me 10 te Shtatorit, te vitit 1009, u mblodh nje kongres n'Elbasan per te biseduai ceshfjen e shkollavet Shqipe dhe ate te krijimit te njej shkoIIe per mesonjes. Ndersa kongresi ish ne pune e siper disa antare te Komitetit te Turqvet te Rij, ne Elbasan, u mbanin fjale katundevet rreth qytetit qe te mos ia vinin veshin punes' se kongresit .Persa u takonte shkollavet, kongresi vendosi se ish detyra e klubit te Manastirit t'a fuste ne te gjitha shkollat e Shqiperise gjuhen Shqipe, me abecene Llatine.
Me 19. te Shkurtit, te vitit 1910, u be ne Korce nje demostrate e madhe prej afer 15000 vetesh kunder futje's me pahire te abecese Turqishte. U bene shume fjalime per te perkrahur « shkronjat Shqipe » edhe Hafez Aliu beri nje Iutje me te cilen i bekoi ato. U hoqen telegrafe deputetevet Shqipetare ne Stamboll edhe pergjigjia e ketyre u dha zemer per te mos hequr dore nga kerkesat.
Megjithe urdhrat zyrtare te Komitetit per Bashkim dhe perparim dhe te qeverise Turke per te qendruar te paanshem ne ceshtjen e abe- cese, Turqit e Rij e shtuan propaganden shume e me shume. Myftiu i Manastirit, Rexhep Nuredini, i dergoi paresise se Janines nje libreze qe porosiste perdorimin e shkronjave Turqishte per shkrimin e gjuhes Shqipe.Klubi Shqiptar i Janines u telegrafoi menjehre Vezirit te madh de Ministrit te Aresimit duke protestuar dhe duke theksuar vendosmerine e toskeve per te mos hequr dore nga abeceja Latine.Si Klub kryesor i Vilajetit te Janines i keshilloi te gjithe klubet e tjere shqiptare te krahines qe te vepronin ne te njejeten menyre.Ndersa demonstratat per abecene Turqishte vazhdonin,kundershtimi i myslimave te Toskerise behej gjithmone edhe me i fuqishem
Per t'u vene re eshte protesta e klubit te Filatit derguar portes se Larte, kur degjoi qe 12 hoxhe mendonin te shfaqeshin ne favor te abecese Turqishte; telegrafi mbaronte me keto fjale: « Na do te derdhim edhe piken e fundit te gjakut per abecene Llatine » Ne Shqiperin'e Juges, Bektashinjte qe mbaheshin si heretike nga ana e myslimanevet te vertete (ortodhoks), luajten nje rrol me rendesi per abecene Llatine. Megjithekete ne Shqipen'e Mesme dhe n'ate te veriut po te perjashtojme Elbasanin propaganda e hoxheve pat zene vend.
Eshte e natyreshme te pyese njeriu se si ishte gjendia ne Shkoder gjate kesaj kohe te luftes per abecene.Gjendja atje ndryshonte. Katoliket kishin shkollat konfesionale (fetare) te vetat, nen mbrojtjen e Austro-Hungarise, shkolla te cilat kishin karakter privat, dhe prandaj nuk perfshiheshin ne juridiksionin e autoritetevet aresirnore Turke. Keto shkolla nuk mund te zvariteshin ne fushen e grindjes se abceese. Mesimi i gjuhes Shqipe ne shkollat Katolike ishte bere me abecene Llatine qe ne fillim te nderrohej kejo abece ndashti ishte e pamundur. Po keshtu mund te thuhet edhe per shkonat Italiane. Veprimi i Turqvet te Rij ne ceshtjen e abecese kishte te bente me shkollat qeveritare dhe ky veprim ne Shkoder mund te prekte vetem Myslimanet. Por meqenese popullsia Myslimane e Shkodres ishte teper konservatore, problem abeceje ketu nuk kish. Vetem nje mbedhje u be ne fillim te Shkurtit te vitit 1910, nga disa hoxhe, dhe u pranua nje vendim i Shkupit qe perkrahte abecene Turqishte.Megjithkete. nga mbarimi po i atij muaji, katoliket u cfaqen per abecene Llatine.
Ne Kongresin e Manastirit, te vitit 1908, ish vendosur qe pas dy vjetesh te behej nje kongres i dyte. Lufta midis abecese Llatine dhe abecese Turke e shpejtoi ate mbledhje. Me 21te Marsit, te vitit 1910, nje kongres gjuhesor i dyte, i organizuar nga antaret e « abecese kombetare », u mblodh ne Manastir per t'a sqaruarr nje here e mire ceshtjen. Kongresi shpalli : « Geshtja thjesht giuhesore e abecese Shqipe qe qe zgidhur definitivisht .. ne Kongresin e Dibres ka dale perseri ne shesh duke u bere shkak krizash dhe rrymash te kunderta opinioni. Kejo pune qe i intereson vetem elementit Shqipetar eshte bere edhe nje ceshtie politike e brendeshme, meqenese ka te beje me aresimin ne tere kombin Otoman dhe me inte- resimin e autoritevet Qeveria u ka dhene zemer perkrahesvet te gjuhes Tulrqishte duke shkaketuar pune te papelqyera, te papajtuarshme me regjimiin konstitucional qe edhe na e gezojme Kongresi me vtta te perbashketa deklaron se ceshtia e gjuhes Shqipe, megiitheqe eshte larguar shume nga baza e sai, i perket vetem e vetem Shqipetarevet dhe eshte per t'u desheruar, n'interesin e vertete Otoman, qe te mos dale nga sfera e saj e natyreshrne »
Carja midis Turqvet te Rij dhe nacionalistevet Shqipetare ish bere e thelle. S'kish me dobi t'i beheshin kerkesa qeverise se Stambollit, sepse ajo kish marre qendrim armqesor. Veziri i Madh, Ibrahirn Haki Pashai, i tha njej deputeti te shquar Shqipetar: « Qeveria e quan deshiren e Shqiptarevet per te pranuar abecene Llatine si hapin e pare te shkeputjes se tyre prej Turqise... Qeveria duhet te beje cmos dhe do te beje cmos pe'r te ndaluar perdorimin e abecese Llatine ». Me shtytjen e qeverise Turke, Sheh-UI-Islami, autoriteti me i larte Mysliman, u dergonte gjithe myftivet te Shqiperise me 5 te Pri]lit, te vitit 1910, kete qarkore: « Nxitojrne t'ju lajrnerojme se me 22 te Marsit, te vitit 1326 (1910), me anen e njej letre zyrtare derguar Ministrise s'Aresimit, i kerni parashtmar qe te mos e pranoje abecene Llatine per gjuhen Shqipe dhe te kete kujdes qe perdorimi j saj ne shkollat Shqipe te ndalohet rrepte. Prandaj po u dergojme kete qarkore te gjithe myftivet te qytetevet dhe te krahillavet Shqipetare qe te veprojne po keshtu » . Turqit e Rinj e paten shkelen premimin e tyre persa i perkiste gjuhes dhe shkrimit Shqip dhe i paten lenduar ndjenjat kombetare Shqipetare duke themeluar ne Stamboll, ne Prillin e 1910-s, nje klub per detyrimin e abecese Turqishte; ky klub quhej« Qarku Aresimor » (rnahfil -i m,earif), dhe ishte nen mprojtjen e qeverise . U 'botua edhe nje gazete me shkronja Turqishte, ne Stamboll kejo qe e para dhe e fundit.
Meqenese qeveria e Stambollit nuk qe e zonja t'u a dale ne krye qellimevet te saj me propagande, perdori fuqine. Klubet dhe shoqerite Shqipetare i prishi, gazetat i ndaloi, shkollat i rimbylli, po ashtu edhe shtypeshkronjat ne Manastir, Selanik dhe Korce, duke hequr po ne kete kohe edhe gjuhen Shqipe nga programi i shkollavet qeveritare. Kryengritjet qe paten plasur ne Veri, ne fillim jo per ceshtjen e abecese por kunder politikes se qenderzimit te Turqvet te Rij dhe per te majtur privilegjet, u perhapen ne tere Shqiperine. Ne Shtatorin e vitit 1912, kryengritesit qene aqe te forte sa qe e shtremguan porten e Larte te pranoie kerkesat e tyre, nder te cilat hapja e shkollavet Shqipe dhe perdorimi i gjuhes Shqipe ishin kushte te domosdoshme. Pas njej kohe te shkurter plasi lufta Ballkanike dhe Shqiperia shpalli pavaresin'e saj (28 Nendor, 1912); dhe keshtu abeceja Turqishte u hoq per gjithemone.
Ne viterat e ardheshem abeceja Llatine fitoi dhe zuri vend. Abeceja e Stambollit dalengadale mbeti pas dhe dolli nga perdorimi. Shkaqet duket te kene qene dy. I pari, sic tha At Fishta, ne Kongresin e Manastirit, se eshte me lehte te shtypen botime me shkronja Llatine. I dyti, gjate kohevet te pushtjmit Grek ne Shqiperin' e Juges .Myslimanet paten qene shkelur e marre neper kembe. Gdo gje Greke vetvetiu quhej armiqesore, keshtuqe edhe vete shkronjat Greke le « abecese se Frashervet » medoemos do te mos pelqeheshin.
Pame ne kete veshtrim se si abeceja Shqipe pasqyronte kushtet e nderlikuara historike te Vendit dhe se si po n'ate kohe arrijti te behet nje fuqi e ngjeshur formonjese. Perpjekiet per krijimin e njej abeceje qene ne fillim te shperndara dhe krejt te ndryshme, te influencuara nga grupe fetare dhe zona kulturore, dhe vetem dalengadale zune te anojne drejt njehsimit. Ne kete zhvillim, interesat e fuqivet te huaja luajten dy rrole: ata qe qeverisnin Vendin --Perandoria Turke dhe gjer ne nje fare shkalle Patrikana e Stambollit u perpoqen t.a perdornin abecene si nje fuqi percarjeje; ata qe kishin qellim t'a shtonin influencen e tyre -Austro- Hungaria dhe Italja -u munduan t'a perdornin si nje faktor bashkimi. Ngecur keq ne keto rryma kundershtare, Shqipetaret po fillonin te kupetojne duke u bere gjithenie me teper te vetedijshem per njesin' e tyre kombetare dhe per rrezikun qe sillte me vete shumesia e abecevet. Kur i a duallen ne krye t'a kufizojne perdorimin, me pare ne dy abece dhe me vone ne nje te vetme, ata e bene abecen nje fuqi bashkimi. Duke zgjedhur abecene Llatine hoqen dore edhe nga Orienti dhe u kthyen nga, Perendimi. Mund te thuhet se historia e Abecese Shqipe eshte ne vetvehte historia e Popullit Shqipetar.

Kjo teme i kushtohet Kodive te Shqiperise, nje thesar i vertet kulturor. Ky material eshte botuar nga Drejtoria e Pergjithshme e Arkivave ne bashkepunim me UNESCO. 

Autorët jane:

Alfred Moisiu, Aleks Buda, Anthimus Alexoudes, Erich Trapp, Johannes Koder, Kaliopi Naska, Koïchiro Matsuura, Kosta Naçi, Llambrini Mitrushi, Nevila Nika, Pierre Batiffol, Roderic L. Mullen, Shaban Sinani, Theofan Popa.

Koordinatorë:

Prof. as. dr. Kaliopi Naska, Minella Gjenerali





[/quote]
Për: Kodikët e Shqipërisë, Përmendore Të Kulturës Njerëzore

[quote]

KODIKËT E SHQIPËRISË, PËRMENDORE TË KULTURËS NJERËZORE

ALFRED MOISIU, PRESIDENT I REPUBLIKËS SË SHQIPËRISË


Kodikët janë dorëshkrimet më të vjetra që janë ruajtur në hapësirën shqiptare. Tradita e shkrimeve të shenjta në Shqipëri ka vazhduar për 15 shekuj me radhë, prej paleokrishtërimit deri në kohët moderne. Shkrimet ungjillore dhe biblike në Shqipëri janë pjesë e historisë botërore të shkrimit; pjesë e
historisë së zhvillimit progresiv të mendimit dhe të kulturës njerëzore. “Kodiku i Purpurt i Beratit”, një prej varianteve më të hershme të Besëlidhjes së Re, përbën një dorëshkrim të rrallë të letërsisë biblike në shkallë botërore. Sipas dijetarëve vendës dhe të huaj, ai numërohet i treti ose i katërti për nga kronologjia, por çmohet edhe më shumë për nga rëndësia. Të njohësh këtë dorëshkrim është njësoj si të takohesh me kohërat e mjegullta, me atë fazë të mugët të historisë, kur krishtërimi sapo kishte dalë nga fshehtësia. Në shkallë botërore ruhen gjithsej shtatë kodikë të purpurt, të periudhës së fillimeve të krishtërimit. Nuk është e rastit që dy prej tyre gjenden në Shqipëri. Vendi ynë ishte në përbërje të hapësirës burimore biblike. Tradita e dorëshkrimeve të shenjta është provë se hapësira shqiptare ka pasur në vijimësi një elitë kulturore, që ka ditur jo vetëm të krijojë, por edhe të ruajë kryevepra. Vepra të tilla, që
janë përmendore të historisë së mendimit të njerëzimit, na bëjnë optimistë për një imazh tjetër për Shqipërinë tonë. Ato promovojnë vlerën e kulturës së këtij vendi dhe të këtij populli edhe sot, kur kanë kaluar shekuj e mijëvjeçarë nga koha e krijimit. Ato janë kontribut i njohur në historinë botërore.

Historianët le të bëjnë të tyren dhe të na shpjegojnë se si është e mundur që në hapësirën shqiptare u ruajtën shkrime të tilla, të cilat i takojnë kohës kur krishtërimi po kalonte nga stadi i predikimit gojor në atë të predikimit kult. Por ka disa fakte të njohura, që na bëjnë të ditur se “Kodiku i Purpurt i Beratit” dhe dorëshkrime të tjera të krishtërimit të hershëm nuk janë dukuri rastësore në mjedisin shqiptar. Vetëm pak kohë para se të shkruhej kjo vepër, ishte Shën Jeronimi i Ilirisë, Shën Gjëri, siç e njohin shqiptarët, që i dhuroi Perëndimit “La Vulgata-n”, të parin tekst të Biblës të përkthyer në latinisht, rilindjen e parë shpirtërore europiane. Po në atë shekull, Shën Niketa i Remesianës ose i Dardanisë kompozoi kryelutjen e krishtërimit, “Te Deum laudamus” (“ty Zot të lavdërojmë”), që këndohet edhe sot në katedralet e Perëndimit. Perandorët ilirë të Bizantit, me fuqinë që u jepte detyra, e bënë për herë të parë krishtërimin një fe zyrtare. Ruajtja e kodikëve të Shqipërisë në këtë mjedis ku kanë kaluar rrebeshe të kohës dhe ku janë kryqëzuar ndikime mospajtuese, shpreh edhe një herë një prej vlerave etnodalluese të popullit shqiptar, tolerancën ndërfetare të tij, një model tolerance edhe për Shqipërinë e sotme. Të tilla dorëshkrime janë pjesë e identitetit kulturor të popullit, që i ka ruajtur dhe i japin emër Shqipërisë në botë. Prandaj ne përulemi me emocion dhe nderim para tyre. Shqipëria ka një të ardhme të sigurt europiane, sepse ka një të shkuar të lavdishme europiane. Në Shqipëri ka ekzistuar një frymë e fortë ekumenizmi, pavarësisht se si ka ndryshuar gjeopolitika. Fryma ekumenike, fryma e përbashkimit, që gjendet edhe në një prej vargjeve të himnit tonë kombëtar, le të gjejë një inkurajim prej kësaj tradite, që promovohet në librin “Kodikët e Shqipërisë”. 

Shkruar posaçërisht për botimin “Kodikët e Shqipërisë”.

Ne kete forum eshte permendur shpesh Kanuni i Leke Dukagjinit dhe neper shume tema eshte diskutuar vjetersia dhe permbajtja e tij. Por te pakte jane ata shqiptare qe kane njohuri te plote apo ta kene lexuar ndonjehere ne teresine e tij. Sigurova nje botim te ketij Kanuni sipas versionit te Shtjefen Gjecovit dhe po e postoj ketu per te informuar te gjithe ata qe jane te interesuar te mesojne me shume. Ka disa anetare qe e njohin mire kete kanun (personalisht bej pjese ne grupin qe ka shume pak njohuri) dhe do ishte me interes diskutimi i tyre si dhe komentet ne pergjithesi. 

Sepse ne ditet tona pjesa me e madhe e popullates ka ikur nga vendlindja...doja te dije se sa vjet keni te ikur? Tani pyetja qe lind eshte...a keni ndermend te ktheheni me ne Shqiperi/ Kosove per te jetuar atje? Kush ju pret me ne atdhe? Familje...miq? Une per vete kam 6 vjet ikur....e ne Shqiperi me pret familja...

Mirë se vini, në këtë temë kërkoj të njiheni me disa rregulla mbi këtë forum dhe 3 pika kryesore përsa i perket temave të cilat ju do hapni.

1. Kontrolloni arkivën: Kërkojmë të kontrolloni arkivën për një arsye të thjeshtë. Nëse tema që ju kërkoni të hapni ndodhet e hapur në këtë forum ju do të kurseni kohë duke postuar dhe do mund të merrni ndihmën më shpejt.
   
2. Përshkrim i saktë: Nëse ju bëni një përshkrim sa më të qartë dhe saktë të problemit tuaj, do të kurseni kohën e anëtarëve. Anëtarët do ta kene më të thjeshtë tju vinë në ndihmë.
   
3. Një titull përshkrues: Një titull përshkrues mbi problemin tuaj do të ngjallë interesin e anëtarëve nëse janë në gjendje apo të gatshëm tju ndihmojnë rreth problemit tuaj. Pra shkurt, titulli i temës të jetë në përmabajtjen e problemit tuaj dhe jo: [ndihmë shpejt, më ndihmoni, etj.].
   

• Puthja ne dore – Adhurim.
  
• Puthja ne faqe – Dua te jemi vetem shoke (shoqerore)
  
• Puthja ne qafe – “Kam nevoj per ty”
  
• Puthja ne buze- “Te dua” (Dashuri)
  
• Puthje ne vesh - Tallje
  
• Puthja ne ndonje vend tjeter.. – “Le te mos kalojme larg njeri tjetrit”
  
• Shikimi ne sy- “Puthme”
  
• Luajta me floket” – “S’mund te jetoj pa ty”
  
• Duart ne belin tend – “ Te dua aq shhume sa s’te le dot te ikesh”