19.12.2024, 11:28
MERITAT DHE (PA)PËRGJEGJËSIA E STRUGËS PËR QAZIM BEJ QEMALIN
Struga dhe struganët, por edhe gjithë shqiptarët mund të krenohen dhe duhet të krenohen se në mesin e tyre ka jetuar një personalitet i tillë, personalitet i merituar shqiptar, patriot dhe luftëtar i denjë për Pavarësinë e Shqipërisë. Poashtu duhet të mbajnë edhe barrën e ndjenjën e përgjegjësisë ose papërgjegjësisë së vet, për ate se 43 vjet pas vdekjes së Qazim bej Qemalit, për herë të parë i shënohet varri, me një gurë modest, kur numri më i madh i tyre, as që ia kanë ditur varrin, me përjashtim të disave, një numri të kufizuar të tyre, që do ti përmendë për hirë të korektësisë dhe përkushtimit të tyre.
REMZI QOKU-Strugë: Një nga personat e merituar që ndihmoi për saktësimin e plotë të varrit të Qazim bej Qemalit, pa dyshim është Remzi Qoku. Pas shumë gjurmimeve, kuptova se mësuesi në pension, Remzi Qoku, kishte njohuri për Qazim bej Qemalin, respektivisht për vendndoshjen e saktë të varrit të tij, edhe pse përmes gjurmimeve të tjera tashmë e kisha saktësuar varrin, por ndihmesa e tij ishte konfirmim me saktësi. Në prononcimin e tij, Remzi Qoku, i prekur nga respekti për angazhimin për këtë figurë madhorë kombëtare tha:” Unë personalisht nuk e kam njohur për së afërmi Qazim bej Qemalin, por më kujtohet ai buurë i ulët dhe i qetë. Por, ajo që më obligon ndaj tijë është se krahas ndjenjës patritike dhe atdhedashëse ndaj këtij personaliteti, kam edhe një obligim tjetër, se e kam amanet, që ma ka lënë vjehrri im Belul ef.Kadiu. Një ditë prej ditësh, kur erdhëm së bashku për ti vizituar varrezat e qytetit ai më pyeti: A e din se kush pushon këtu? I kujt është ky varr? Pasi unë rrudha krahët, ai vazhdoi: E ta dhishë pra, se këtu pushon trupi i Qazim bej Qemal Vlorës, djalit të Ismail Qemalit, që e kam varrosur me duart e mia. Po ta lë amanet që të kudesesh për këtë varr. Unë kohë pas kohe vizitonja varrezat, por pa i dëftuar askujt, se për ç’arsye shkoja aq shpesh në varreza. Një ditë prej ditësh, vërejta se humbin shenjat e gurëve dhe unë mora një gurë që e gjeta aty pranë, dhe ia vura te kryet, ndërsa te këmbët e kishte një gurë të rrafshtë si formë pllake. Ky gurë, që unë ia vura te kryet dhe ai te këmbët, janë garancë se unë e kam çuar në vend amanetin e vjehrrit, ndaj të cilit kam pasë shumë respekt dhe e kam ruajtur varrin e Qazim bej Qemalit”.
MYZHGJANE QOKU-KADIU- nga Shkupi ( e bija e Belul ef.Kadiut, fqinje e parë e Qazim bej Qemalit, që është person që vite me radhë ka qënë në kontakt të vazhdueshëm me Qazim bej Qemali) shprehet:” Qazim beu ka qënë një burrë fisnik, bujar, patriot, i mençur dhe i urtë. Ka lënguar nga një sëmundje kronike, si pasojë e helmimit bashkë me të jatin në Perugjia, dhe gjatë tërë jetës së tij, nuk ka mundur të kapërdijë kafshatat e mëdha, por i imtësonte sa më shumë. Vazhdimisht kishte probleme me fytin. Ka qën mik i afërm i babait tim, sepse kanë qënë shokë shkolle që në Stamboll. Unë kam qënë e re, por kam kuptuar se ai ishte një demokrat i rryer, një antikomunist i përbetuar. Ishte plot mllef ndaj pushtetit të Enver Hoxhës. Ate e urrente shumë.
Shpesh babai im më thoshte: shko e shihe Qazim bej Qemalin. Sa herë që shkoja, ate e gjeja me libër në duar. Kishte shumë libra dhe vazhdimisht shumë lexonte. Ishte dijetar i vërtetë. Më kujtohet edhe vdekja e tij. Poashtu më kujtohet edhe varrimi i tij modest. Me saktësi të plotë e dijë edhe varrin e tij, sepse, ai është varrosur në varrezat tona familjare. Këtë e ka bërë babai im, sepse, pos që e ka pasë shok dhe mik, ai nuk ka pasë të afërm tjetër të vetin këtu, që të kujdesej për varrimin e tij. Poashtu, të shoqen e Qazim bej Qemalit, Behijen, unë e kam pasë të afërme të babait tim, e kam pasë kushërirë të afërme. Të gjithë ne e kemi quajtur halla Behije. Pas vdekjes së Qazim bej Qemalit, unë shkova në shtëpinë e tij, për të marrë disa “fotografi”, pasi më porositi babai im. Mirëpo, para shtëpisë së mbyllur me dry, qëndronte një polic i armatosur, që ruante shtëpinë, sipas urdhërave nga lartë. Unë megjithate arrita të hy brënda dhe mezi më lejoi të mar një fotografi të madhe, ndërsa gjërat e tjera ishin aty, dhe nuk munda të nxjerr asgjë. Pasi e zbrazën shtëpinë, aty nuk mbeti më asgjë.
FEVAIL ÇORBA-Strugë, (berberi që vazhdimisht është kujdesur për pamjen e tij fizike). Ky berber i mirënjohur strugan, që ishte një nga simbolet e berberhaneve të qytetit shprehet: Mbaj mend që kur isha nxënës për të mësuar zanatin. Vinte rregullisht në berberhanen tonë. Mua personalisht më lidhë një e veçantë me Qazim bej Qemalin. Ai ishte mushteriu im i parë, të cilin e kam rruajtur që kur kam filluar me punë. Ishte i sjellshëm, i kujedesshëm dhe nuk fliste shumë. Ishte burrë i ulët me trup, por shumë i mençur dhe i urtë. Më kujtohet rasti, ku ia kishin “humbur unazën” që e kishte kujtim nga babai i tij. Ishte shumë i shqetësuar, por e mbante veten, sepse ndihej mbase i rrezikuar nga pushteti, nëse do të acarohej situata lidhur me unazën e humbur. Prandaj ate e heshti. Jam një ndër të privilegjuarit që e kam njohur për së afërmi Qazim bej Qemalin, vlerën e të cilit nuk e kanë ditur dhe mbase nuk e dinë edhe sot e kësaj dite bashkëqytetarët e mi-tha Fevail Çorba.
RRUSTEM BAUTA-Strugë, person që nuk deshi fare të prononcohet për Qazim bej Qemalin, edhe pse e njihte mirë e mirë. Së pari, në pyetjen time për Qazim bej Qemalin, ai deklaroi se nuk e njeh fare. Mirëpo, kur ia tregova fotografinë, ai u zbeh u egërsua dhe u ashpërsua, duke më thënë: “hiqe at fotografi, hiqe, humbe, zhduke, se ai nuk është kurkushi…mos më pyet më për te, nuk ka ai kurrfarë rëndësie, nuk është askushi!!!”
Shkaqet e sjelljes së këtillë të Rrustem Bautës, e kanë historinë e vet hipotetike, por ajo tani nuk ka rëndësi. Rëndësi ka që ai refuzoi të deklarohet plotësisht, duke supozuar se mos vallë unë do të shtroj ndonjë pyetje të “padëshiruar”.
UNAZA E HUMBUR E QAZIM BEJ QEMALIT TANI RUHET NË MUZEUMIN E ETNOKULTURËS NGA PROF.DR.NEBI DERVISHI
Përsëri po rikthehem tek Shaban Tateshi, burimi i parë dhe i pashterrshëm i informacioneve të para dhe kryesore, që i dhanë kahje të plotë zbardhjes së rastit të Qazim bej Qemalit.
Duke e përshkruar figurën e Qazim bej Qemalit në hollësi të panjohura Shaban Tateshi, ndër të tjera foli për projektin e përpiluar të Qazim bej Qemalit për tharjen e kënetës së Strugës, për të parandaluar malarjen që rrezikonte popullatën e Strugës. Këtë projekt ai e kishte hartuar sepse ishte i specializuar për ndërtimtari që njihte edhe hidroinxhinjerinë. Këtë projekt, sipas fjalëve të Shaban Tateshit, e ka marrë dhe e ka përdorur një maqedonas, që nuk ia vlen t’ia përmendim emrin bashkë me Qazim bej Qemalin, dhe e ka jetësuar si “projekt të vetin”. Kjo është një nga dëshmitë se dokumentacionin e ka marrë shërbimi i sigurimit të shtetit jugosllav.
Çështja tjetër për të cilën Shaban Tateshi pa ndërprerë fliste, ishte unaza e humbur e Qazim bej Qemalit. Për këtë histori të unazës ai tha: Qazim bej Qemali, ishte i ulët me trup, dhe kishte gishtërinjë të hollë. Në gishtin e vogël të dorës së majtë, me sa më kujtohet mua, mbante një unazë, e cila ishte e ornamentuar dhe gravuar me “Përkrenaren e Skenderbeut”. Nuk ishte vetëm Qazim bej Qemali që mbante unazë të tillë. Të gjithë djemtë e Ismail Qemalit, e kishin nga një unazë të tillë, që supozohet se e kanë përdorur edhe si shenjë identifikimi të shkresave gjatë letërkëmbimit.
Një ditë prej ditësh, kur Qazim bej Qemali del në qytet, dhe futet në një kafene për të drekuar. Pasi kishte mbaruar drekën, e thërret kamarierin për ta paguar, por për habinë e tij, pasi e kishte ndërruar pallton, kishte harruar paratë në pallton tjetër. Për të mos lejuar përgojimin nga kamarieri maqedonas, ai nxjerr unazën nga gishti dhe i drejtohet kamarierit: mbaje unazën derisa ti sjell paratë. Pasi del nga kafeneja, drejtohet kah banka, ku kishte para të depozituara, ku punonte Rrustem Bauta, xnjerr para dhe këthehet për ta paguar drekën dhe për të këthyer unazën e lënë peng. Mirëpo, kamarieri, duke përdorur truqet e tija, thotë sendërkohë i ka humbur unaza. Ai, duke pasë parasysh statusin e vet juridik, nuk ka dashur të acarojë situatën, ka dalë nga kafeneja i dëshpruar dhe këtë gjë e ka biseduar me Belul ef.Kadiun dhe Shaban Tateshin. Këtë e konfirmojnë edhe burime të tjera. Kamarieri, unazën ia dhuron motrës së vet për martesë. Mirëpo e motra, kur e ka vërejtur se ajo unazë e ka përkrenaren e Skenderbeut, nuk ka dashur ta mbajë në gisht.
Gjatë vitit 1998, në argjendtarinë e Shpëtim Pollozhanit, vjen një grua, për të bërë këmbimin e pjesëve dhe stolive të dëmtuara prej ari, dhe për të këmbyer me diçka bashkëkohore. Shpëtim Pollozhani, duke bërë verifikimin dhe vlerësimin e stolive, vëren një gjë jo të rëndomtë. Vëren se një unazë është e pazakonshme në duar të kësaj pronare maqedonase dhe është me përkrenaren e Skenderbeut?!. Pasi unë kisha shkruar dhe kisha bërë publike këtë rast të humbjes së unazës së Qazim bej Qemalit, e sidomos gjatë bashkëbisedimit me prof.Dr.Nebi Dervishin, atëhere Shpëtim Pollozhani njofton prof. Nebi Dervishin dhe e thërret për ta identifikuar.
Prof.Dr. Nebi Dervishi, konstaton se bëhet fjalë pa asnjë mëdyshje, se është pikërisht unaza e Qazim bej Qemalit. Këtë e ka pohuar edhe “pronarja” që e ka sjellur për ta këmbyer, duke sqaruar “rrugën” se si ka ardhur ajo unazë në familjen e sajë.
Tani, kjo unazë e Qazim bej Qemalit, ruhet në “Muzeumin e etnokulturës së fushëgropës së Ohrit”, të prof.Dr.Nebi Dervishit, që është një nga shumë eksponatet unikale që gjinden nnë këtë Muzeum.
SHTËPIA KU KA JETUAR QAZIM BEJ QEMALI NË STRUGË
Qazim bej Qemali, ka pasë në dispozicion një shtëpi të stilit aristokrat oriental, në qendër të Strugës dhe një shtëpi të vogël në pemishten e tij. Ishte i interesuar dhe këmbëngulte që Struga të popullohet sa më shumë me shqiptar, duke sugjeruar që pjesërisht të braktisen fshatrat dhe t’ia mësyen Strugës, për të ndryshuar strukturën popullative. Në këtë drejtim, ai ka treguar edhe me shëmbullin e tij konkret. Shtëpinë që e kishte në qendër të Strugës, ia shet Riza Pollozhanit, për ta sjellur kunatin e tij, Shaban Tateshin, nga fshati Tatesh në Strugë, që ky shembull të ndiqet edhe nga shumë të tjerë.
Pas shitjes së kësaj shtëpie, Qazim bej Qemali, kalon për të jetuar në shtëpinë që e kishte në pemishten e madhe, me nnjë sipërfaqe prej afro dhjetë mijë metra katror.
Shtëpia ku ka jetuar dhe ka mbyllur sytë Qazim bej Qemali, duke ndërruar jetë, edhe sot e kësaj dite është pa asnjë shenjë apo simbol. Nesër, mbase pronari i tanishëm mund të vendosë që në hapsirën e kësaj shtëpie të ndërtojë shtëpi të re, gjë që do të zhdukeshin të gjitha gjurmët, posikur që janë zhdukur biblioteka e Qazim bej Qemalit dhe tërë dokumentacioni i krijimit të shtetit Shqiptar dhe ashtu siç është zhdukur edhe vetë Qazim Qemali.
Varri iu shënua me një gurë modest më 27 nëntor 1997 nga SH.H.SH. dega në Strugë, por ka vend edhe për diçka tjetër, duke respektuar figurën e Qazim bej Qemalit, pasardhësve të tij dhe mbarë trungut të familjes së Ismail Qemali.
Ajo që më së paku ka merituar dhe meriton Qazim bej Qemali dhe tërë trungu i kësaj familjeje, që kushdo qoftë të vë dorë, në përdhosjen e emrit të simbolit të shtetësisë së shqiptarëve, emrit që ngriti Flamurin Kombëtar në Nëntorin e Dytë, në Vlorë.
Mbase ky shkrim, do të nxisë studjuesit, gjurmuesit, hulumtuesit e periudhës së vitëve 1910 e këtej, që duke punuar në këtë drejtim të hedhin dritë më shumë në saktësimin dhe
plotësimin e figurës së Qazim bej Qemalit dhe të gjitha figurave të merituara, që dhanë kontribut dhe ndihmesë për krijimin e shtetit të parë të Pavarur Shqiptar.
Për Qazim bej Qemalin, ka edhe të dhëna të tjera në Strugë, që nuk përkojnë me realitetin. Këto të dhëna, janë përdorur dhe përdoren për të njollosur dhe përbaltur figurën e Qazim bej Qemalit. Janë këta njerëz meskin, që nuk durojnë që ndokush tu dalë para. Ata janë njerëz që gjatë tashmë afro 50 viteve, nuk ia kanë ditur e as vizituar varrin edhe pas saktësimit, ekspozimit dhe shënimit të varrit të Qazim bej Qemalit. Janë po ata, që e kanë injoruar këtë figurë për afro 50 vjet dhe tani dëshirojnë që duke mbuluar gjurmët e zbulimit të varrit dhe gjurmëve të tjera, të justifikohen për ate që afro 50 vjet nuk e kanë përfilluar Qazim bej Qemalin.
Çmoj se Struga është e nderuar me këtë figurë të historisë kombëtare. Mirëpo, poashtu çmoj se Qazim bej Qemali, vendin e ka në VARREZAT E DËSHMORËVE TË KOMBIT NË TIRANË, për shumë arsye. Pa dyshim se është nderë për Strugën që në gjirin e vet e mban tash më se 50 vite Qazim bej Qemalin, por Qazim bej Qemali nuk është vetëm i Strugës, por është i të gjithë shqiptarëve, ndaj dhe vendin e ka në qendrën e shqiptarëve në Tiranë dhe pikërisht në varrezat e Dëshmorëve të Kombit, aty ku janë edhe veprimtarët e tjerë të merituar për ate liri dhe shtetësi që gëzojmë ne sot, dhe do ta gëzojnë edhe gjeneratat që do të vijnë pas neshë. Do të na dënojë edhe historia, nëse veprojmë ndryshe.
Për këtë ide, kam bërë përpjekje që më 1999, duke kërkuar që të aktivizoj Shoqatën Atdhetare “Ismail Qemali” dhe kryetarin e sajë prof.Dr.Bardhosh Gaçe, që të ndërmarrë një aktivitet në këtë drejtim për rivarrimin e eshtrave të Qazim bej Qemalit, por nuk ia dola mbarë, duke mos mundur të komunikojmë bashkë me zotëri Bardhosh Gaçen. Të njëjtin qëllim dhe synim, ia kam shprehur deputetit të Parlamentit të Shqipërisë që asokohe ishte edhe sekretar i Partisë Demokratike, zotëri Vili Minarolli, i cili personalisht shprehu gatishmëri, por edhe kjo përpjekje nuk solli rezultate të duhura. Një kërkesë të tillë, të shoqëruar me një video-kasetë e kam përcjellur edhe deri tek Ambasada e Republikës së Shqipërisë në Shkup, pikërisht me rastin e shënimit të 28 Nëntorit, dhe këtë ia kam dorëzuar ambasadorit Fatmir Kumbaros, por përsëri nuk ishte rezultative. Tani, një nismë të tillë e kam inicuar përmes Shoqatës Atdhetare “Tirana”, njërit nga pasardhësit e Ismail Qemalit, zotëri Darling Vlorës, fëmijve vtë birësuar të Qazim bej Qemalit, Edip dhe Dashman Ohri, dhe shumë shoqatave dhe institucioneve, përfshirë këtu edhe Institutin e Historisë dhe Muzeun Kombëtar. Mbase, historia dhe fati I Qazim bej Qemalit, është i lidhur ngushtë me Strugën dhe vështirë të gjindet mekanizëm që të shkëputet. Mirëpo, në Strugë, ka një iniciativë e ngritur në Kuvendin e Komunës së Strugës, që nga viti 1992/93, për disllokimin-zhvendosjen e varrezave të qytetit në një lokacion tjetër, sepse në këtë lokacion kishin planifikuar ndërtimin e objekte të ndryshme banimi ose afariste hotelieriko-turistike, që për një moment është penguar, por kjo gjë mund të riaktualizohet dhe të realizohet, e atëherë do të jetë vonë për të ndërmarrë çfaredo aktiviteti për rivarrimin e eshtrave, kur –mos dhashtë Zoti- në varrezat e qytetit të
futen eskavatorët e fuqishëm për të rrafshuar sipërfaqen, që do të shlyejë nga faqja e dheut çdo gjurmë të mundshme.
SHËNIMI I 28 NËNTORIT ME AKADEMI SOLEMNE ËSHTË TREGIM MË VETE
Zakonisht, me rastin e 28 Nëntorit, në të gjitha mjediset shqiptare, organizohen manifestime të ndryshme, të shoqëruar me Akademi solemne, kushtuar kësaj datë të rëndësishme historike.
Mirëpo, manifestimet e këtilla që organizoheshin dhe mbaheshin në Strugë, mbase edhe tani vazhdon avazi i njëjtë, ka pasë dhe ka një karakter krejtësisht të veçantë.
E veçanta e mbajtjes së Akademisë solemne me rastin e 28 Nëntorit në Strugë, e ka veçorinë e vet, sepse këtu gjindet varri i njërit nga djemtë e Ismail Qemalit, që nuk ishte vetëm djalë i tij, por edhe truproje, sekretar i tij personal dhe shef i Kabinetit të Ismail Qemalit. Varri i këtij personaliteti nuk është përfillë gati fare nga shumica e struganëve, me përjashtime të vogla për një kohë shumë të gjatë.
Nga ana tjetër, me rastin e organizimit dhe mbajtjes së Akademisë solemne për 28 Nëntorin, në Strugë jo rrallë, për fat të keq intelektualët, lidhur me pjesëmarrjen ose mospjesëmarrjen e tyre në këtë eveniment, shtronin pyetjen :”kush është organizator i kësaj Akademie?” Po a ka nderë më të madh se të organizohet Akademi për 28 Nëntorin, dhe a ka nderë më të madh që ndokush të jetë pjesë e stafit dhe ekipit që e organizon një Akademi kushtuar kësaj date aq të rëndësishme të historisë së Shqipërisë dhe të gjithë shqiptarëve kudo që janë. A ka nderë më të madh se të gjindesh në mesin e njerzëve që marin rrugën drejt varrezave të qytetit të Strugës, për ti vënë një tufë me lule të freskëta atdhetarit Qazim bej Qemali?
Mbase kohët kanë ndryshuar. Demokratizimi e ka bërë të veten. Në kohën e sistemit monisto-komunist të ish Jugosllavisë, në prak të 28 Nëntorit, mbusheshin të gjitha burgjet e ish Jugosllavisë, nga vetë ndjenja dhe paragjykimi i tyre se mos vallë shqiptarët do ta shënojnë këtë festë, ndërsa sot, kur lirshëm mund të shënohet kjo datë, nuk mbushet as një sallë e vogël me shqiptar, pikërisht duke shtruar pyetjen se kush është organizator.
Historia këto nuk do të na i falë, sepse nuk po marrim mësim nga historia, prandaj jemi të detyruar që historinë ta përsërisimk shumë shpesh.
Mehmet Latifi
P.S. Shtojcë e këtij materiali
KANDIDATURA E QAZIM BEJ QEMALIT MË 1921
Lidhur me arsyetimin që ka shprehur në kandidaturën e tij, Qazim bej Qemali, sipas shënimeve të kronistëve shprehet: “ Unë, në është se e vura kandidaturën time, kjo nuk është nga asnjë ndjenjë e interesit të veçantë, por nga patriotizmi i thjeshtë me qëllim që të jem ndërmjetës midis popullit dhe Qeverisë së tij, e kështu të mundem të mbroj e të përkrah interesat e qarjet e tij, të siguroj lumturinë e fatbardhësimin e tij me mjetet që sot qytetërimi dhe përparimi na shtron përpara. Pra, është me plot besim që paraqitem përpara jush duke shpresuar se ky popull që e kam dashur në gjithë jetën time, që i kam vrapuar në më të voglat rreziqe duke hyrë gjithnjë në rrjeshtat e tij, do të më gjej të meritueshëm për besimine tij…nënshkruar Kiazim Kemal Vlora, Vlorë, 17.02.1921”.
Edhe një e veçantë nga fushëgropa e Strugës e Ohrit
ET’HEM BEJ VLORA NË LIDHJE TË NGUSHTË MË STRUGËN E OHRIN
Djali tjetër i Ismail Qemalit, Et’hem bej Vlora, ka qënë i martuar me motrën e Inajet dhe Hamdi bej Ohrit, patriotëve të shquar të fushëgropës së Ohrit.
Në familjen e Et’hem bej Vlorës, është rritur HYSNIJE HAJDARI-SALIHU, e bija e Bejzat Salihut, i cili ka qënë një nga telegrafistët e Ismail Qemalit në Vlorë, gjatë aktiviteteve përfundimtare të shpalljes së Pavarëisë më 1912.
Bejzat Salihu, ka qënë një tregëtar ohërjan, atdhedashës dhe patriot, bashkëmendimtar dhe bashkëveprimtar i çështjes shqiptare, mbështetës i veprimtarisë së Dervish Himës, dr.Ibrahim Temos, Inajet dhe Hamdi bej Ohrit etj, është rreshtuar ndër bashkëpunëtorët e Ismail Qemalit, si telegrafist-punë të cilën e ka ushtruar që më parë edhe në Postën e Ohrit. Pas shpalljes së Pavarësisë më 1912 dhe ngjarjeve të njohura që pasuan, Bejzat Salihu, mbeti pranë familjes së Ismail Qemalit.
Bejzat Salihu, pas martesës, i ka lindur një vajzë, HYSNIJE SALIHU (1921). Fill pas lindjes së Hysnijës, ajo mbetet jetime, i vdes e ëma, duke e lënë Hysnijen në moshë shumë të vogël, disa javëshe. Për fëmijërinë e sajë, është kujdesur familja e Et’hem bej Vlorës, aty ku Hysnija ka gëzuar një fëmijëri të lumtur, duke e ndier veten si fëmijë i vërtetë i familjes së Et’hem bej Vlorës.
Duke pasë parasysh se familja e Et’hem bej Vlorës, kishte lidhje të ngushta me familjen e Mehmet bej Konicës, edhe Hysnija, ishte pjesë e kësaj miqësie të ngushtë.
Në shënimet dhe fotografitë e këmbyera, ndërmjet Hysnijes dhe bijave të Mehmet bej Konicës, ata mes vete thirren motra! Kështu, në një nga fotografitë që bijat e Mehmet bej Konicës, (motrat e Faik Konicës) i japin për kujtim Hysnijes, njëra nga motrat Lavdija shkruan në prapashpinën e fotografisë: “Kujtim të dashurës motrës t’ime Hysnijes-Lavdija”. Fotografia është e bërë në Greqi, pasi mban siglën-vulën e Greqisë. Poashtu, ka edhe fotografi të tjera që dëshmojnë për qëndrimin e përbashkët të bijave të Mehmet bej Konicës, me Hysnijen-janë disa fotografi. Një nga ato fotografi, është edhe fotografia e vitit 1934-1935, fotografuar në Ohër, në të cilën është Et’hem bej Vlora me të shoqen, e motra Alija, Hysnije Salihu, bijat e Mehmet bej Konicës dhe disa personalitete, të cilët edhe përkundër përpjekjeve, akoma nuk kemi arritur ti identifikojmë.
Hysnije Salihu, është martuar me mësuesin BEQIR HAJDARI, me të cilin kanë tre fëmijë: dy vajza; Shukrije, e martuar në familjen Palloshi në Tetovë dhe Syela, e martuar në familjen Shashko në Ohër, dhe djalin Dërgutin, që aktualisht jeton në Holandë.
Hysnije Hajdari-Salihu, gjatë jetës së sajë, është takuar disa herë me Nermine Vlorën-Falasci dhe me të ëmën e sajë Belkizen, që dëshmojnë shumë fotografi të përbashkëta.
Hysnije Hajdari-Salihu, e lindur më 1921, ka ndërruar jetë më 1979 dhe është varrosur në Ohër.
Një kartolinë nga letërkëmbimi i bijve të Ismail Qemalit, Qazim dhe Qamil bej Qemali
KARTOLINA E 10 JANARIT 1914 DHE FOTOGRAFIA E QAZIM BEJ QEMLAIT NGA VITI 1944 NË STRUGË
Kartolina në fjalë është e shkruar në gjuhën dhe alfabetin e vjetër turk, dhe është postuar në emër të Qamil Bej Qemalit që asokohe jetonte në Napoli të Italisë, ndërsa fotografia është e vitit 1944 në Strugë.
Strugë, 28 shkurt
Gjurmimet e shumta lidhur me zbardhjen e figurës madhore të çëstjes shqiptare, djalin e Ismail Qemalit, Qazim Bej Vlorën, që ishte sekretari i tij personal, shef i kabinetit të Ismail Qemalit, këshilltar e truproje, nuk kanë rreshtur.
Këtyre ditëve, duke hulumtuar dhe kërkuar informacione të ndryshme për këto figura, më ra në dorë një kartolinë e shkruar nga dora e Qazim Bej Qemalit, që ia kishte dërguar të vëllait më të vogël Qamil Bej Qemalit, që asokohe jetonte në Napoli të Italisë. Qamil bej Qemali, djali më i vogël i Ismail Qemalit, i vetmi djalë i tijë që ka mbetur në Shqipëri, ka vdekur më 1950, në moshën 55 vjeçare, si rezultat i burgjeve komuniste.
Kartolina mban datën e shkruar me dorë 10 janar të vitit 1913, perms së cilës Qazim bej Qemali, uron 28 Nëntorin vëllait Qa,il bej Qemalit. Kjo kartolinë, në Napoli është regjistruar arritja (sipas vulës postale) më 13 janar 1914. Në pamundësi të shqipërimit të brëndsisë së kartolinës postale, shkruar nga dora e Qazim Bej Qemalit, është me interes, shqipërimi i sajë. Nga ana tjetër e kësaj kartoline postale, është fotografia e Ismail Qemalit. Në ballkonin e e selisë së Qeverisë së Vlorës, me rastin e shënimit të Njëvjetorit të Pavarësisë.
Gjurmëve të kësaj kartoline postale, vazhduan kërkimet dhe hulumtimet e nga kjo rezultoi se, më ra në dorë edhe një fotografi e Qazim Bej Qemalit, nga viti 1944, fotografuar në Strugë, para stëpisë ku jetoi deri në vdekje. Kjo shtëpi edhe sot është funkcionale, por nuk ka asnjë shenjë përkujtimi.
Të rikujtojmë se Qazim bej Qermali, djali i Ismail Qemalit, ka jetuar në Strugë, që nga viti 1935, deri në vdekjen e tijë të vetmuar në dhjetor të vitit 1953. Është varrosur në modesti në varrezat e qytetit, ku edhe sot prehen eshtrat e tijë.
Struga dhe struganët, por edhe gjithë shqiptarët mund të krenohen dhe duhet të krenohen se në mesin e tyre ka jetuar një personalitet i tillë, personalitet i merituar shqiptar, patriot dhe luftëtar i denjë për Pavarësinë e Shqipërisë. Poashtu duhet të mbajnë edhe barrën e ndjenjën e përgjegjësisë ose papërgjegjësisë së vet, për ate se 43 vjet pas vdekjes së Qazim bej Qemalit, për herë të parë i shënohet varri, me një gurë modest, kur numri më i madh i tyre, as që ia kanë ditur varrin, me përjashtim të disave, një numri të kufizuar të tyre, që do ti përmendë për hirë të korektësisë dhe përkushtimit të tyre.
REMZI QOKU-Strugë: Një nga personat e merituar që ndihmoi për saktësimin e plotë të varrit të Qazim bej Qemalit, pa dyshim është Remzi Qoku. Pas shumë gjurmimeve, kuptova se mësuesi në pension, Remzi Qoku, kishte njohuri për Qazim bej Qemalin, respektivisht për vendndoshjen e saktë të varrit të tij, edhe pse përmes gjurmimeve të tjera tashmë e kisha saktësuar varrin, por ndihmesa e tij ishte konfirmim me saktësi. Në prononcimin e tij, Remzi Qoku, i prekur nga respekti për angazhimin për këtë figurë madhorë kombëtare tha:” Unë personalisht nuk e kam njohur për së afërmi Qazim bej Qemalin, por më kujtohet ai buurë i ulët dhe i qetë. Por, ajo që më obligon ndaj tijë është se krahas ndjenjës patritike dhe atdhedashëse ndaj këtij personaliteti, kam edhe një obligim tjetër, se e kam amanet, që ma ka lënë vjehrri im Belul ef.Kadiu. Një ditë prej ditësh, kur erdhëm së bashku për ti vizituar varrezat e qytetit ai më pyeti: A e din se kush pushon këtu? I kujt është ky varr? Pasi unë rrudha krahët, ai vazhdoi: E ta dhishë pra, se këtu pushon trupi i Qazim bej Qemal Vlorës, djalit të Ismail Qemalit, që e kam varrosur me duart e mia. Po ta lë amanet që të kudesesh për këtë varr. Unë kohë pas kohe vizitonja varrezat, por pa i dëftuar askujt, se për ç’arsye shkoja aq shpesh në varreza. Një ditë prej ditësh, vërejta se humbin shenjat e gurëve dhe unë mora një gurë që e gjeta aty pranë, dhe ia vura te kryet, ndërsa te këmbët e kishte një gurë të rrafshtë si formë pllake. Ky gurë, që unë ia vura te kryet dhe ai te këmbët, janë garancë se unë e kam çuar në vend amanetin e vjehrrit, ndaj të cilit kam pasë shumë respekt dhe e kam ruajtur varrin e Qazim bej Qemalit”.
MYZHGJANE QOKU-KADIU- nga Shkupi ( e bija e Belul ef.Kadiut, fqinje e parë e Qazim bej Qemalit, që është person që vite me radhë ka qënë në kontakt të vazhdueshëm me Qazim bej Qemali) shprehet:” Qazim beu ka qënë një burrë fisnik, bujar, patriot, i mençur dhe i urtë. Ka lënguar nga një sëmundje kronike, si pasojë e helmimit bashkë me të jatin në Perugjia, dhe gjatë tërë jetës së tij, nuk ka mundur të kapërdijë kafshatat e mëdha, por i imtësonte sa më shumë. Vazhdimisht kishte probleme me fytin. Ka qën mik i afërm i babait tim, sepse kanë qënë shokë shkolle që në Stamboll. Unë kam qënë e re, por kam kuptuar se ai ishte një demokrat i rryer, një antikomunist i përbetuar. Ishte plot mllef ndaj pushtetit të Enver Hoxhës. Ate e urrente shumë.
Shpesh babai im më thoshte: shko e shihe Qazim bej Qemalin. Sa herë që shkoja, ate e gjeja me libër në duar. Kishte shumë libra dhe vazhdimisht shumë lexonte. Ishte dijetar i vërtetë. Më kujtohet edhe vdekja e tij. Poashtu më kujtohet edhe varrimi i tij modest. Me saktësi të plotë e dijë edhe varrin e tij, sepse, ai është varrosur në varrezat tona familjare. Këtë e ka bërë babai im, sepse, pos që e ka pasë shok dhe mik, ai nuk ka pasë të afërm tjetër të vetin këtu, që të kujdesej për varrimin e tij. Poashtu, të shoqen e Qazim bej Qemalit, Behijen, unë e kam pasë të afërme të babait tim, e kam pasë kushërirë të afërme. Të gjithë ne e kemi quajtur halla Behije. Pas vdekjes së Qazim bej Qemalit, unë shkova në shtëpinë e tij, për të marrë disa “fotografi”, pasi më porositi babai im. Mirëpo, para shtëpisë së mbyllur me dry, qëndronte një polic i armatosur, që ruante shtëpinë, sipas urdhërave nga lartë. Unë megjithate arrita të hy brënda dhe mezi më lejoi të mar një fotografi të madhe, ndërsa gjërat e tjera ishin aty, dhe nuk munda të nxjerr asgjë. Pasi e zbrazën shtëpinë, aty nuk mbeti më asgjë.
FEVAIL ÇORBA-Strugë, (berberi që vazhdimisht është kujdesur për pamjen e tij fizike). Ky berber i mirënjohur strugan, që ishte një nga simbolet e berberhaneve të qytetit shprehet: Mbaj mend që kur isha nxënës për të mësuar zanatin. Vinte rregullisht në berberhanen tonë. Mua personalisht më lidhë një e veçantë me Qazim bej Qemalin. Ai ishte mushteriu im i parë, të cilin e kam rruajtur që kur kam filluar me punë. Ishte i sjellshëm, i kujedesshëm dhe nuk fliste shumë. Ishte burrë i ulët me trup, por shumë i mençur dhe i urtë. Më kujtohet rasti, ku ia kishin “humbur unazën” që e kishte kujtim nga babai i tij. Ishte shumë i shqetësuar, por e mbante veten, sepse ndihej mbase i rrezikuar nga pushteti, nëse do të acarohej situata lidhur me unazën e humbur. Prandaj ate e heshti. Jam një ndër të privilegjuarit që e kam njohur për së afërmi Qazim bej Qemalin, vlerën e të cilit nuk e kanë ditur dhe mbase nuk e dinë edhe sot e kësaj dite bashkëqytetarët e mi-tha Fevail Çorba.
RRUSTEM BAUTA-Strugë, person që nuk deshi fare të prononcohet për Qazim bej Qemalin, edhe pse e njihte mirë e mirë. Së pari, në pyetjen time për Qazim bej Qemalin, ai deklaroi se nuk e njeh fare. Mirëpo, kur ia tregova fotografinë, ai u zbeh u egërsua dhe u ashpërsua, duke më thënë: “hiqe at fotografi, hiqe, humbe, zhduke, se ai nuk është kurkushi…mos më pyet më për te, nuk ka ai kurrfarë rëndësie, nuk është askushi!!!”
Shkaqet e sjelljes së këtillë të Rrustem Bautës, e kanë historinë e vet hipotetike, por ajo tani nuk ka rëndësi. Rëndësi ka që ai refuzoi të deklarohet plotësisht, duke supozuar se mos vallë unë do të shtroj ndonjë pyetje të “padëshiruar”.
UNAZA E HUMBUR E QAZIM BEJ QEMALIT TANI RUHET NË MUZEUMIN E ETNOKULTURËS NGA PROF.DR.NEBI DERVISHI
Përsëri po rikthehem tek Shaban Tateshi, burimi i parë dhe i pashterrshëm i informacioneve të para dhe kryesore, që i dhanë kahje të plotë zbardhjes së rastit të Qazim bej Qemalit.
Duke e përshkruar figurën e Qazim bej Qemalit në hollësi të panjohura Shaban Tateshi, ndër të tjera foli për projektin e përpiluar të Qazim bej Qemalit për tharjen e kënetës së Strugës, për të parandaluar malarjen që rrezikonte popullatën e Strugës. Këtë projekt ai e kishte hartuar sepse ishte i specializuar për ndërtimtari që njihte edhe hidroinxhinjerinë. Këtë projekt, sipas fjalëve të Shaban Tateshit, e ka marrë dhe e ka përdorur një maqedonas, që nuk ia vlen t’ia përmendim emrin bashkë me Qazim bej Qemalin, dhe e ka jetësuar si “projekt të vetin”. Kjo është një nga dëshmitë se dokumentacionin e ka marrë shërbimi i sigurimit të shtetit jugosllav.
Çështja tjetër për të cilën Shaban Tateshi pa ndërprerë fliste, ishte unaza e humbur e Qazim bej Qemalit. Për këtë histori të unazës ai tha: Qazim bej Qemali, ishte i ulët me trup, dhe kishte gishtërinjë të hollë. Në gishtin e vogël të dorës së majtë, me sa më kujtohet mua, mbante një unazë, e cila ishte e ornamentuar dhe gravuar me “Përkrenaren e Skenderbeut”. Nuk ishte vetëm Qazim bej Qemali që mbante unazë të tillë. Të gjithë djemtë e Ismail Qemalit, e kishin nga një unazë të tillë, që supozohet se e kanë përdorur edhe si shenjë identifikimi të shkresave gjatë letërkëmbimit.
Një ditë prej ditësh, kur Qazim bej Qemali del në qytet, dhe futet në një kafene për të drekuar. Pasi kishte mbaruar drekën, e thërret kamarierin për ta paguar, por për habinë e tij, pasi e kishte ndërruar pallton, kishte harruar paratë në pallton tjetër. Për të mos lejuar përgojimin nga kamarieri maqedonas, ai nxjerr unazën nga gishti dhe i drejtohet kamarierit: mbaje unazën derisa ti sjell paratë. Pasi del nga kafeneja, drejtohet kah banka, ku kishte para të depozituara, ku punonte Rrustem Bauta, xnjerr para dhe këthehet për ta paguar drekën dhe për të këthyer unazën e lënë peng. Mirëpo, kamarieri, duke përdorur truqet e tija, thotë sendërkohë i ka humbur unaza. Ai, duke pasë parasysh statusin e vet juridik, nuk ka dashur të acarojë situatën, ka dalë nga kafeneja i dëshpruar dhe këtë gjë e ka biseduar me Belul ef.Kadiun dhe Shaban Tateshin. Këtë e konfirmojnë edhe burime të tjera. Kamarieri, unazën ia dhuron motrës së vet për martesë. Mirëpo e motra, kur e ka vërejtur se ajo unazë e ka përkrenaren e Skenderbeut, nuk ka dashur ta mbajë në gisht.
Gjatë vitit 1998, në argjendtarinë e Shpëtim Pollozhanit, vjen një grua, për të bërë këmbimin e pjesëve dhe stolive të dëmtuara prej ari, dhe për të këmbyer me diçka bashkëkohore. Shpëtim Pollozhani, duke bërë verifikimin dhe vlerësimin e stolive, vëren një gjë jo të rëndomtë. Vëren se një unazë është e pazakonshme në duar të kësaj pronare maqedonase dhe është me përkrenaren e Skenderbeut?!. Pasi unë kisha shkruar dhe kisha bërë publike këtë rast të humbjes së unazës së Qazim bej Qemalit, e sidomos gjatë bashkëbisedimit me prof.Dr.Nebi Dervishin, atëhere Shpëtim Pollozhani njofton prof. Nebi Dervishin dhe e thërret për ta identifikuar.
Prof.Dr. Nebi Dervishi, konstaton se bëhet fjalë pa asnjë mëdyshje, se është pikërisht unaza e Qazim bej Qemalit. Këtë e ka pohuar edhe “pronarja” që e ka sjellur për ta këmbyer, duke sqaruar “rrugën” se si ka ardhur ajo unazë në familjen e sajë.
Tani, kjo unazë e Qazim bej Qemalit, ruhet në “Muzeumin e etnokulturës së fushëgropës së Ohrit”, të prof.Dr.Nebi Dervishit, që është një nga shumë eksponatet unikale që gjinden nnë këtë Muzeum.
SHTËPIA KU KA JETUAR QAZIM BEJ QEMALI NË STRUGË
Qazim bej Qemali, ka pasë në dispozicion një shtëpi të stilit aristokrat oriental, në qendër të Strugës dhe një shtëpi të vogël në pemishten e tij. Ishte i interesuar dhe këmbëngulte që Struga të popullohet sa më shumë me shqiptar, duke sugjeruar që pjesërisht të braktisen fshatrat dhe t’ia mësyen Strugës, për të ndryshuar strukturën popullative. Në këtë drejtim, ai ka treguar edhe me shëmbullin e tij konkret. Shtëpinë që e kishte në qendër të Strugës, ia shet Riza Pollozhanit, për ta sjellur kunatin e tij, Shaban Tateshin, nga fshati Tatesh në Strugë, që ky shembull të ndiqet edhe nga shumë të tjerë.
Pas shitjes së kësaj shtëpie, Qazim bej Qemali, kalon për të jetuar në shtëpinë që e kishte në pemishten e madhe, me nnjë sipërfaqe prej afro dhjetë mijë metra katror.
Shtëpia ku ka jetuar dhe ka mbyllur sytë Qazim bej Qemali, duke ndërruar jetë, edhe sot e kësaj dite është pa asnjë shenjë apo simbol. Nesër, mbase pronari i tanishëm mund të vendosë që në hapsirën e kësaj shtëpie të ndërtojë shtëpi të re, gjë që do të zhdukeshin të gjitha gjurmët, posikur që janë zhdukur biblioteka e Qazim bej Qemalit dhe tërë dokumentacioni i krijimit të shtetit Shqiptar dhe ashtu siç është zhdukur edhe vetë Qazim Qemali.
Varri iu shënua me një gurë modest më 27 nëntor 1997 nga SH.H.SH. dega në Strugë, por ka vend edhe për diçka tjetër, duke respektuar figurën e Qazim bej Qemalit, pasardhësve të tij dhe mbarë trungut të familjes së Ismail Qemali.
Ajo që më së paku ka merituar dhe meriton Qazim bej Qemali dhe tërë trungu i kësaj familjeje, që kushdo qoftë të vë dorë, në përdhosjen e emrit të simbolit të shtetësisë së shqiptarëve, emrit që ngriti Flamurin Kombëtar në Nëntorin e Dytë, në Vlorë.
Mbase ky shkrim, do të nxisë studjuesit, gjurmuesit, hulumtuesit e periudhës së vitëve 1910 e këtej, që duke punuar në këtë drejtim të hedhin dritë më shumë në saktësimin dhe
plotësimin e figurës së Qazim bej Qemalit dhe të gjitha figurave të merituara, që dhanë kontribut dhe ndihmesë për krijimin e shtetit të parë të Pavarur Shqiptar.
Për Qazim bej Qemalin, ka edhe të dhëna të tjera në Strugë, që nuk përkojnë me realitetin. Këto të dhëna, janë përdorur dhe përdoren për të njollosur dhe përbaltur figurën e Qazim bej Qemalit. Janë këta njerëz meskin, që nuk durojnë që ndokush tu dalë para. Ata janë njerëz që gjatë tashmë afro 50 viteve, nuk ia kanë ditur e as vizituar varrin edhe pas saktësimit, ekspozimit dhe shënimit të varrit të Qazim bej Qemalit. Janë po ata, që e kanë injoruar këtë figurë për afro 50 vjet dhe tani dëshirojnë që duke mbuluar gjurmët e zbulimit të varrit dhe gjurmëve të tjera, të justifikohen për ate që afro 50 vjet nuk e kanë përfilluar Qazim bej Qemalin.
Çmoj se Struga është e nderuar me këtë figurë të historisë kombëtare. Mirëpo, poashtu çmoj se Qazim bej Qemali, vendin e ka në VARREZAT E DËSHMORËVE TË KOMBIT NË TIRANË, për shumë arsye. Pa dyshim se është nderë për Strugën që në gjirin e vet e mban tash më se 50 vite Qazim bej Qemalin, por Qazim bej Qemali nuk është vetëm i Strugës, por është i të gjithë shqiptarëve, ndaj dhe vendin e ka në qendrën e shqiptarëve në Tiranë dhe pikërisht në varrezat e Dëshmorëve të Kombit, aty ku janë edhe veprimtarët e tjerë të merituar për ate liri dhe shtetësi që gëzojmë ne sot, dhe do ta gëzojnë edhe gjeneratat që do të vijnë pas neshë. Do të na dënojë edhe historia, nëse veprojmë ndryshe.
Për këtë ide, kam bërë përpjekje që më 1999, duke kërkuar që të aktivizoj Shoqatën Atdhetare “Ismail Qemali” dhe kryetarin e sajë prof.Dr.Bardhosh Gaçe, që të ndërmarrë një aktivitet në këtë drejtim për rivarrimin e eshtrave të Qazim bej Qemalit, por nuk ia dola mbarë, duke mos mundur të komunikojmë bashkë me zotëri Bardhosh Gaçen. Të njëjtin qëllim dhe synim, ia kam shprehur deputetit të Parlamentit të Shqipërisë që asokohe ishte edhe sekretar i Partisë Demokratike, zotëri Vili Minarolli, i cili personalisht shprehu gatishmëri, por edhe kjo përpjekje nuk solli rezultate të duhura. Një kërkesë të tillë, të shoqëruar me një video-kasetë e kam përcjellur edhe deri tek Ambasada e Republikës së Shqipërisë në Shkup, pikërisht me rastin e shënimit të 28 Nëntorit, dhe këtë ia kam dorëzuar ambasadorit Fatmir Kumbaros, por përsëri nuk ishte rezultative. Tani, një nismë të tillë e kam inicuar përmes Shoqatës Atdhetare “Tirana”, njërit nga pasardhësit e Ismail Qemalit, zotëri Darling Vlorës, fëmijve vtë birësuar të Qazim bej Qemalit, Edip dhe Dashman Ohri, dhe shumë shoqatave dhe institucioneve, përfshirë këtu edhe Institutin e Historisë dhe Muzeun Kombëtar. Mbase, historia dhe fati I Qazim bej Qemalit, është i lidhur ngushtë me Strugën dhe vështirë të gjindet mekanizëm që të shkëputet. Mirëpo, në Strugë, ka një iniciativë e ngritur në Kuvendin e Komunës së Strugës, që nga viti 1992/93, për disllokimin-zhvendosjen e varrezave të qytetit në një lokacion tjetër, sepse në këtë lokacion kishin planifikuar ndërtimin e objekte të ndryshme banimi ose afariste hotelieriko-turistike, që për një moment është penguar, por kjo gjë mund të riaktualizohet dhe të realizohet, e atëherë do të jetë vonë për të ndërmarrë çfaredo aktiviteti për rivarrimin e eshtrave, kur –mos dhashtë Zoti- në varrezat e qytetit të
futen eskavatorët e fuqishëm për të rrafshuar sipërfaqen, që do të shlyejë nga faqja e dheut çdo gjurmë të mundshme.
SHËNIMI I 28 NËNTORIT ME AKADEMI SOLEMNE ËSHTË TREGIM MË VETE
Zakonisht, me rastin e 28 Nëntorit, në të gjitha mjediset shqiptare, organizohen manifestime të ndryshme, të shoqëruar me Akademi solemne, kushtuar kësaj datë të rëndësishme historike.
Mirëpo, manifestimet e këtilla që organizoheshin dhe mbaheshin në Strugë, mbase edhe tani vazhdon avazi i njëjtë, ka pasë dhe ka një karakter krejtësisht të veçantë.
E veçanta e mbajtjes së Akademisë solemne me rastin e 28 Nëntorit në Strugë, e ka veçorinë e vet, sepse këtu gjindet varri i njërit nga djemtë e Ismail Qemalit, që nuk ishte vetëm djalë i tij, por edhe truproje, sekretar i tij personal dhe shef i Kabinetit të Ismail Qemalit. Varri i këtij personaliteti nuk është përfillë gati fare nga shumica e struganëve, me përjashtime të vogla për një kohë shumë të gjatë.
Nga ana tjetër, me rastin e organizimit dhe mbajtjes së Akademisë solemne për 28 Nëntorin, në Strugë jo rrallë, për fat të keq intelektualët, lidhur me pjesëmarrjen ose mospjesëmarrjen e tyre në këtë eveniment, shtronin pyetjen :”kush është organizator i kësaj Akademie?” Po a ka nderë më të madh se të organizohet Akademi për 28 Nëntorin, dhe a ka nderë më të madh që ndokush të jetë pjesë e stafit dhe ekipit që e organizon një Akademi kushtuar kësaj date aq të rëndësishme të historisë së Shqipërisë dhe të gjithë shqiptarëve kudo që janë. A ka nderë më të madh se të gjindesh në mesin e njerzëve që marin rrugën drejt varrezave të qytetit të Strugës, për ti vënë një tufë me lule të freskëta atdhetarit Qazim bej Qemali?
Mbase kohët kanë ndryshuar. Demokratizimi e ka bërë të veten. Në kohën e sistemit monisto-komunist të ish Jugosllavisë, në prak të 28 Nëntorit, mbusheshin të gjitha burgjet e ish Jugosllavisë, nga vetë ndjenja dhe paragjykimi i tyre se mos vallë shqiptarët do ta shënojnë këtë festë, ndërsa sot, kur lirshëm mund të shënohet kjo datë, nuk mbushet as një sallë e vogël me shqiptar, pikërisht duke shtruar pyetjen se kush është organizator.
Historia këto nuk do të na i falë, sepse nuk po marrim mësim nga historia, prandaj jemi të detyruar që historinë ta përsërisimk shumë shpesh.
Mehmet Latifi
P.S. Shtojcë e këtij materiali
KANDIDATURA E QAZIM BEJ QEMALIT MË 1921
Lidhur me arsyetimin që ka shprehur në kandidaturën e tij, Qazim bej Qemali, sipas shënimeve të kronistëve shprehet: “ Unë, në është se e vura kandidaturën time, kjo nuk është nga asnjë ndjenjë e interesit të veçantë, por nga patriotizmi i thjeshtë me qëllim që të jem ndërmjetës midis popullit dhe Qeverisë së tij, e kështu të mundem të mbroj e të përkrah interesat e qarjet e tij, të siguroj lumturinë e fatbardhësimin e tij me mjetet që sot qytetërimi dhe përparimi na shtron përpara. Pra, është me plot besim që paraqitem përpara jush duke shpresuar se ky popull që e kam dashur në gjithë jetën time, që i kam vrapuar në më të voglat rreziqe duke hyrë gjithnjë në rrjeshtat e tij, do të më gjej të meritueshëm për besimine tij…nënshkruar Kiazim Kemal Vlora, Vlorë, 17.02.1921”.
Edhe një e veçantë nga fushëgropa e Strugës e Ohrit
ET’HEM BEJ VLORA NË LIDHJE TË NGUSHTË MË STRUGËN E OHRIN
Djali tjetër i Ismail Qemalit, Et’hem bej Vlora, ka qënë i martuar me motrën e Inajet dhe Hamdi bej Ohrit, patriotëve të shquar të fushëgropës së Ohrit.
Në familjen e Et’hem bej Vlorës, është rritur HYSNIJE HAJDARI-SALIHU, e bija e Bejzat Salihut, i cili ka qënë një nga telegrafistët e Ismail Qemalit në Vlorë, gjatë aktiviteteve përfundimtare të shpalljes së Pavarëisë më 1912.
Bejzat Salihu, ka qënë një tregëtar ohërjan, atdhedashës dhe patriot, bashkëmendimtar dhe bashkëveprimtar i çështjes shqiptare, mbështetës i veprimtarisë së Dervish Himës, dr.Ibrahim Temos, Inajet dhe Hamdi bej Ohrit etj, është rreshtuar ndër bashkëpunëtorët e Ismail Qemalit, si telegrafist-punë të cilën e ka ushtruar që më parë edhe në Postën e Ohrit. Pas shpalljes së Pavarësisë më 1912 dhe ngjarjeve të njohura që pasuan, Bejzat Salihu, mbeti pranë familjes së Ismail Qemalit.
Bejzat Salihu, pas martesës, i ka lindur një vajzë, HYSNIJE SALIHU (1921). Fill pas lindjes së Hysnijës, ajo mbetet jetime, i vdes e ëma, duke e lënë Hysnijen në moshë shumë të vogël, disa javëshe. Për fëmijërinë e sajë, është kujdesur familja e Et’hem bej Vlorës, aty ku Hysnija ka gëzuar një fëmijëri të lumtur, duke e ndier veten si fëmijë i vërtetë i familjes së Et’hem bej Vlorës.
Duke pasë parasysh se familja e Et’hem bej Vlorës, kishte lidhje të ngushta me familjen e Mehmet bej Konicës, edhe Hysnija, ishte pjesë e kësaj miqësie të ngushtë.
Në shënimet dhe fotografitë e këmbyera, ndërmjet Hysnijes dhe bijave të Mehmet bej Konicës, ata mes vete thirren motra! Kështu, në një nga fotografitë që bijat e Mehmet bej Konicës, (motrat e Faik Konicës) i japin për kujtim Hysnijes, njëra nga motrat Lavdija shkruan në prapashpinën e fotografisë: “Kujtim të dashurës motrës t’ime Hysnijes-Lavdija”. Fotografia është e bërë në Greqi, pasi mban siglën-vulën e Greqisë. Poashtu, ka edhe fotografi të tjera që dëshmojnë për qëndrimin e përbashkët të bijave të Mehmet bej Konicës, me Hysnijen-janë disa fotografi. Një nga ato fotografi, është edhe fotografia e vitit 1934-1935, fotografuar në Ohër, në të cilën është Et’hem bej Vlora me të shoqen, e motra Alija, Hysnije Salihu, bijat e Mehmet bej Konicës dhe disa personalitete, të cilët edhe përkundër përpjekjeve, akoma nuk kemi arritur ti identifikojmë.
Hysnije Salihu, është martuar me mësuesin BEQIR HAJDARI, me të cilin kanë tre fëmijë: dy vajza; Shukrije, e martuar në familjen Palloshi në Tetovë dhe Syela, e martuar në familjen Shashko në Ohër, dhe djalin Dërgutin, që aktualisht jeton në Holandë.
Hysnije Hajdari-Salihu, gjatë jetës së sajë, është takuar disa herë me Nermine Vlorën-Falasci dhe me të ëmën e sajë Belkizen, që dëshmojnë shumë fotografi të përbashkëta.
Hysnije Hajdari-Salihu, e lindur më 1921, ka ndërruar jetë më 1979 dhe është varrosur në Ohër.
Një kartolinë nga letërkëmbimi i bijve të Ismail Qemalit, Qazim dhe Qamil bej Qemali
KARTOLINA E 10 JANARIT 1914 DHE FOTOGRAFIA E QAZIM BEJ QEMLAIT NGA VITI 1944 NË STRUGË
Kartolina në fjalë është e shkruar në gjuhën dhe alfabetin e vjetër turk, dhe është postuar në emër të Qamil Bej Qemalit që asokohe jetonte në Napoli të Italisë, ndërsa fotografia është e vitit 1944 në Strugë.
Strugë, 28 shkurt
Gjurmimet e shumta lidhur me zbardhjen e figurës madhore të çëstjes shqiptare, djalin e Ismail Qemalit, Qazim Bej Vlorën, që ishte sekretari i tij personal, shef i kabinetit të Ismail Qemalit, këshilltar e truproje, nuk kanë rreshtur.
Këtyre ditëve, duke hulumtuar dhe kërkuar informacione të ndryshme për këto figura, më ra në dorë një kartolinë e shkruar nga dora e Qazim Bej Qemalit, që ia kishte dërguar të vëllait më të vogël Qamil Bej Qemalit, që asokohe jetonte në Napoli të Italisë. Qamil bej Qemali, djali më i vogël i Ismail Qemalit, i vetmi djalë i tijë që ka mbetur në Shqipëri, ka vdekur më 1950, në moshën 55 vjeçare, si rezultat i burgjeve komuniste.
Kartolina mban datën e shkruar me dorë 10 janar të vitit 1913, perms së cilës Qazim bej Qemali, uron 28 Nëntorin vëllait Qa,il bej Qemalit. Kjo kartolinë, në Napoli është regjistruar arritja (sipas vulës postale) më 13 janar 1914. Në pamundësi të shqipërimit të brëndsisë së kartolinës postale, shkruar nga dora e Qazim Bej Qemalit, është me interes, shqipërimi i sajë. Nga ana tjetër e kësaj kartoline postale, është fotografia e Ismail Qemalit. Në ballkonin e e selisë së Qeverisë së Vlorës, me rastin e shënimit të Njëvjetorit të Pavarësisë.
Gjurmëve të kësaj kartoline postale, vazhduan kërkimet dhe hulumtimet e nga kjo rezultoi se, më ra në dorë edhe një fotografi e Qazim Bej Qemalit, nga viti 1944, fotografuar në Strugë, para stëpisë ku jetoi deri në vdekje. Kjo shtëpi edhe sot është funkcionale, por nuk ka asnjë shenjë përkujtimi.
Të rikujtojmë se Qazim bej Qermali, djali i Ismail Qemalit, ka jetuar në Strugë, që nga viti 1935, deri në vdekjen e tijë të vetmuar në dhjetor të vitit 1953. Është varrosur në modesti në varrezat e qytetit, ku edhe sot prehen eshtrat e tijë.