Ismail Bej Vlora (Qemali) [1844-1919]

[UKI]

Për: Ismail Bej Vlora (Qemali) [1844-1919]
Ismail Qemali, një portret i pambaruar

Nga Alda Bardhyli

“Themeluesi, lidershipi i Ismail Qemalit” quhet libri që studiuesi i ri Evarist Beqiri, botoi në vigjilje të 110-të, vjetorit të pavarësisë së Shqipërisë. Gjithnjë më ka pëlqyer të lexoj biografi të personazheve të njohur të historisë botërore, për të kuptuar më mirë jo vetëm thelbin e qëndrimeve të tyre politike, ideore por dhe për të hulumtuar kohën. Shpesh, biografitë përshfaqin biografi të tjera brenda tyre, po aq interesante, e kjo i bën ato të mbartin kureshtje për lexuesin, por dhe të jenë burim frymëzimi. Jetët e të tjerëve shpesh orientojë jetë tona.

Memuaristika dhe historia shqiptare nuk kane hyrë ende plotësisht, në zona ku ka rënë mjegulla e historisë, ndaj ky studim, mbart vlerën e një çlirimi të kësaj mjegulle, ndaj një personazhi që krijoi hartën shpirtërore e politike, të një Shqipërie gjithnjë në konflikt me të shkuarën, dhe ndërton jetën e arkitektit tonë të lirisë.

I përfshirë herët në politikë, pas studimeve për shkenca juridike në Stamboll, Ismail Qemali ishte vetëm 20 vjeç, kur mori pjesë në mbledhjet që u bënë me nismën e Kostandin Kristoforidhit, më 1864 në Stamboll, për themelimin e një shoqërie kulturore shqiptare.

Porta e Lartë kërkonte të impononte një alfabet arab për gjuhën shqipe, ndërkohë komisioni i ngritur me patriotë shqiptarë, ndër të cilët dhe Ismail Qemali kërkonin alfabet latin ose një alfabet të vecantë për gjuhën shqipe. Hasan Tahsini krijoi një alfabet të veçantë për gjuhën shqipe. Pashko Vasa, Ismail Qemali, dhe Kostandin Kristoforidhi ishin në favor të përdorimit të alfabetit latin.

Në moshën 23 vjeçare ai dashurohet me vajzën e një fisniku nga krahina e Endërnesë, Greqi, me të cilën martohet më 1867. Ajo quhej Kleoniqi, dhe kjo njohje do të hapte zemrën e djaloshit të ri, pas vdekjes së gruas së parë. Nëse e shohim këtë dashuri nën kontekstin e kohës, ajo ishte gati e pamundur për të riun shqiptar, për shkak të besimit fetar.

Por nën pasionin e dashurisë së vërtetë, Ismail Qemali do ta rrëmbente atë. Ai thirri dëshmitarë në shtëpinë e tij dhe nënshkroi “kontratën e martesës” një prej të cilëve ishte konsulli belg.

Akti i martesës ishte hartuar në mënyrë të tillë që përjashtonte përgjithmonë çdo mundësi për një martesë të dytë nga ana e bashkëshortit. Kjo martesë me gjithë bujën që shkaktoi do të kthehej në një simpati për Ismail Qemalin, duke sfiduar mjedisin, i cili kundërshtonte martesën mes të krishterëve dhe myslimanëve.

Interesante nëse shohim profilin e tij sot, është raporti i tij me lirinë. Ka një moment në jetën e tij kur kërkon të heqë dorë nga jeta politike aktive dhe të merret me kërkimin e jetës. Ai nuk pranon detyrën e Kryetarit të Gjykatës së Krimeve Penale në Pera, për të cilën ngulte këmbë Mid’hat Pasha, mentori i tij dhe as detyrën në Legatën në Uashington. Ai kalon një pjesë të kohës në Itali, Francë dhe Angli. Lexon, takon miq dhe shijon vende që e frymëzojnë. Në Londër ai u prit nga Ministri i Jashtëm i atëhershëm dhe tri herë kryeministri konservator Lordi Derby.

Një personazh me një kulturë të thellë filozofike e politike, me vizionin e tij perëndimor, përcaktoi imazhin e një Shqipërie që sheh drejt modernitetit herët.

Mes ideve dhe tablove lirike të formimit të lidershipit, të një të riu që parapëlqente ngjyrën e zezë për të kuruar imazhin e tij, si një ngjyrë përmes së cilës tregonte nevojën për një reflektim e ndryshim të brendshëm, lexuesi do të arrijë të njohë me mirë, themeluesin e Shqiperisë europiane, një figurë qe e kuptoi herët rëndësinë e lidhjeve perendimore të Shqiperisë.

Ai është kritikuar shpesh sepse i kushtoi më tepër vëmendje çështjes së politikës së jashtme sesa ndikimit të faktorit të brendshëm. Por Ismail Qemali ishte i ndërgjegjshëm se roli i faktorit ndërkombëtar ishte vendimtar për të ardhmen e shtetit të pavarur shqiptar, prandaj e përqendroi shumicën e energjive të tij në këtë betejë. “Për çështjen e Shqipërisë nuk mund të luftohet në Vlorë, por diku gjetiu sidomos në Londër , ku po zhvillohen bisedime rreth fateve tona të ardhshme”, shprehej ai për gazetën Giornale d’Italia më 2 prill 1913. Që në fillim të karrierës sē tij, Ismail Qemali mban lidhje të ngushta diplomatike me botën anglofone. Në një Ballkan nën pushtetin e orientalizmit, Ismail Qemali, që vinte nga një e shkuar si nëpunës civil i perandorisë deri në nivelet më të larta, një nga hartuesit e kushtetueses osmane, përcolli një fryme e imazh tërësisht liberal, në qasjen drejt një shteti të ri.

Koncepti i tij për shtetin ishte një koncept vizionar, sipas modeleve të vendeve europiane që kishte pasur mundësi t’i vizitonte në rininë e tij si një student drejtësie, si Anglia apo Franca. Por përtej rëndësisë se një koncepti të qartë mbi shtetin e ri, për historinë politike dhe historike të vendit, ky libër na njeh me jetën e tij nën pushtetin e pasionit, diturisë dhe detyrës, të një lideri ‘të vetmuar”, në tablonë politike te kohës. Ky libër na njeh me mendimet, teoritë, aspiratat e tij për shtetin, diskutimet, polemikat, duke pasuruar njohjen me këtë personazh kaq të fuqishëm të historisë sonë, të cilin studimet nuk kanë arritur ta zbërthejnë në përmasën e tij të vërtetë. Kjo ndodhi, sidomos gjatë periudhës së komunizmit, ku deformimet historike, personazhet, faktet, u nënshtroheshin skemave të kohës. Ky libër na shpalos një tablo të jashtëzakonshme të kohës në të cilën Ismail Qemali hodhi themelet e ndërtimit të institucioneve të shtetit modern shqiptar dhe konceptoi vijën politike mbi të cilën do të ecte shteti modern shqiptar. Trashëgimia e tij janë themelet e shtetit dhe modeli që udhëheq politikën e jashtme shqiptare në këto 110 vite. Doktrina politike e Ismail Qemalit e konceptoi Shqipërinë si një faktor ekuilibri, stabiliteti dhe paqeje në Gadishullin e Ballkanit, një rol që Shqipëria e përshfaq ende në gadishullin ilirik.

[UKI]

Për: Ismail Bej Vlora (Qemali) [1844-1919]
Një foto e rrallë e Ismail Qemalit në Kongresin e Xhonturqve më 1902, në Paris

Emri: ismail-qemali-2-768x542.jpg

Shikime: 151

Madhësia: 60.8 KB

Nga Evarist Beqiri

Në fillim të shkurtit 1902, u mblodh në Paris, Kongresi 1-rë i Xhonturqve ose thënë ndryshe Kongresi i Opozitës Liberale Osmane. Fotografia që po sjellim është botuar në një nga revistat e përjavshme italiane më të lexuara të kohës “L’illustrazione italiana”, më 15 shkurt 1902.

Në qendër të fotografisë gjendet Princi i kurorës Sabahaddin-i (Sabahedin) dhe në të djathtë të tij gjendet Ismail Qemal Bej Vlora.

Njëkohësisht po publikojmë për herë të parë edhe artikullin për Kongresin Otoman, të publikuar nga gazeta franceze “Le Bloc”, i shkruar nga Xhorxh Klemanso (Georges Benjamin Clemenceau 1841-1929), më 22 shkurt 1902.

Emri: okkkk.jpg

Shikime: 154

Madhësia: 57.1 KB

Aty pasqyrohet edhe zgjedhja e Ismail Qemal në Komitetin e Përhershëm. Kjo gazetë përgatitej dhe botohej asokohe nga Xhorxh Klemanso, burrështetas francez, mjek dhe gazetar, i cili më pas do të bëhej edhe kryeministër i Francës.

Ismail Qemali kishte spikatur në qarqet intelektuale turke edhe në ato evropiane si përkrahës i parimeve liberale. Ai përkrahte parimin e decentralizimit të Perandorisë Osmane, respektimin e të drejtave kombëtare dhe rivendosjen e kushtetutës osmane.

Ismail Qemal Vlora ishte një figurë kyçe si e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare ashtu edhe e Revolucionit të Turqve të Rinj. Ismail Qemali, së bashku me eksponentë të tjerë të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare si Ibrahim Temo, Dervish Hima, Jashar Erebara etj., u përfshinë në lëvizjen e Turqve të Rinj (Xhonturqve), duke pasur parasysh synimin e kësaj lëvizjeje për rivendosjen e kushtetutës së vitit 1876.

Ata e shikonin atë si një mundësi për të realizuar të drejtat kombëtare shqiptare. Por, për shkak se Ismail Qemali i mbeti besnik vizionit dhe ideve të tij, ai u nda me Turqit e Rinj që në kongresin e zhvilluar në Paris më 1902, pavarësisht se ai ishte edhe një prej organizatorëve të tij.

Ismail Qemali pas arratisjes së tij të bujshme nga Kostandinopoja më 1 maj 1900, vazhdonte të banonte në Bruksel, ndërkohë dy djemtë e Damat Mahmudit, – princi Sabahedin dhe princi Lutfullah nga familja perandorake osmane – u kthyen nga Egjipti dhe u ngulën me banim në Paris, ku dhe po bënin plane për të thirrur një kongres për të diskutuar situatën në Turqi. Ata shkuan në Bruksel, ku e takuan dhe e ftuan edhe Ismail Qemalin që të merrte pjesë në këtë kongres të liberalëve osmanë, që ishin në azil nëpër Europë.

Ismail Qemali vendosi si kusht kryesor për pjesëmarrjen e tij në këtë kongres, që aty të përfaqësoheshin të gjitha etnitë e Perandorisë, në mënyrë që të formuloheshin dëshirat e të gjithë popujve. Kushtet e tij u pranuan dhe ai shkoi në Paris, ku u mbajt kongresi. Pas debatesh të gjata e të nxehta, shumica e Kongresit të Turqve të Rinj, e kryesuar nga princi Sabahedin dhe e përkrahur nga Ismail Qemali, dha pëlqimin t’u drejtohej një thirrje Fuqive për një regjim në përputhje me parimet e Kushtetutës së 1876. Ky organizim duhet të përfshinte të gjithë elementët etnikë në Turqi, duke u garantuar liri e drejtësi dhe mbrojtje të të drejtave kombëtare të tyre. Por një ndarje e thellë u shënua lidhur me çështjen e ndërhyrjes së huaj. Grupi, i kryesuar nga filozofi Ahmed Riza, i cili këmbëngulte për një pushtet qendror të fortë, e kundërshtonte me forcë çfarëdolloj ndërhyrje të jashtme. Kështu që midis Turqve të Rinj filluan të merrnin formë dy rryma kryesore, njëra që favorizonte nacionalizmin turk dhe tjetra otomanizmin liberal.

Turqit e rinj përkrahnin idenë e pushtetit të qendërzuar, ndërsa kombësitë joturke si shqiptarët dhe armenët ishin për decentralizimin e pushtetit. Ideja që përkrahte Ismail Qemali ishte dhënia e autonomisë për kombësitë joturke në perandori. Ismail Qemali mori pjesë në kongresin e xhonturqve si shqiptar dhe ai kurrë nuk u bë xhonturk. Parulla e Ismail Qemalit ishte: “As me turqit e vjetër as me turqit e rinj, por të punojmë për vatanin.” Ismail Qemali ka bashkëpunuar me xhonturqit vetëm kur kjo ishte në interes të çështjes shqiptare. Ai kishte rezervat e veta ndaj krerëve xhonturq, ashtu si edhe krerët xhonturq kishin rezervat e tyre ndaj Ismail Qemalit.

Megjithatë, xhonturqit kishin nevojë për burra shteti dhe njerëz të kalibrit të Ismail Qemal Vlorës. Ata i propozuan atij kryesimin e organit të tyre më prestigjioz të shtypit, gazetës “Osmanllë”. Ai nuk e pranoi propozimin, për arsye se, siç thoshin xhonturqit, “Ismail Qemali përpara çdo gjëje mendon për Shqipërinë.”. Sejfi Vllamasi, në librin “Ballafaqime politike”, shkruan se: “Ismail Qemali, i shquar si diplomat e patriot shqiptar, dhe me një prestigj të konsiderueshëm në Shqipëri e në Turqi dhe jashtë kufijve të perandorisë, peshonte rëndë. Për këtë shkak, xhonturqit e urrenin dhe ia kishin frikën.”.

Ismail Qemali e shikonte bashkëpunimin me Turqit e Rinj si pjesë e luftës së përbashkët të shqiptarëve dhe turqve për vendosjen e rendit kushtetues në Perandorinë Osmane. Por, nga ana tjetër, ai kërkonte të ruante pavarësinë e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare nga lëvizja xhonturke. Ai nuk dëshironte që shqiptarët të identifikoheshin si turq, osmanë apo myslimanë. Siç do të tregonin më pas faktet, politika dritëshkurtër dhe nacionaliste e xhonturqve, vuri në rrezik jo vetëm ekzistencën e popullit shqiptar, por edhe vetë ekzistencën e pavarur të kombit turk, i cili shpëtoi vetëm falë revolucionit të udhëhequr nga Mustafa Qemali.

Ismail Qemali e shikonte vijimin e bashkëpunimit midis turqve dhe shqiptarëve në luftën e përbashkët për ta futur Turqinë në rrugën e reformimit dhe njohjes së të drejtave kombëtare dhe autonomisë për popujt brenda Perandorisë, duke u dhënë atyre autonomi sa më të gjerë në përputhje me nenin 23 të Traktatit të Berlinit. Largpamësia politike e Ismail Qemalit shfaqet edhe në letrën e datës 18 tetor 1900, nga Brukseli, ku pasqyrohen mendimet e shprehura nga Ismail Qemali lidhur me të ardhmen e Perandorisë Osmane. Pavarësisht verbërisë proverbiale të xhonturqve, Ismail Qemali e kishte kuptuar që herët rrezikun që u kanosej shqiptarëve nga shpërbërja e Perandorisë Osmane. Nuk do të kalonte asnjë dekadë dhe parashikimet e Ismail Qemalit do të bëheshin realitet.

Sytë nga Perëndimi

Ismail Qemali ishte një shqiptar, i cili i përkiste fesë myslimane. Si mysliman dhe anëtar i Perandorisë, ai ishte për ruajtjen e Perandorisë Osmane. Por njëkohësisht si shqiptar, ai mbështeste një qeverisje të decentralizuar, e cila do të bënte të mundur autonominë e Shqipërisë. Në grupin e xhonturqve të Ahmed Riza-it, ai shikonte jo vetëm tendencën për një qeverisje të centralizuar, por edhe dëshirën për dominim të elementëve turq në Perandori.

Ismail Qemali përkrahte grupin e princit Sabahedin, pasi aty shikonte mundësinë për të fituar më shumë të drejta dhe liri për shqiptarët si grup etnik. Në këtë periudhë, aktiviteti i Ismail Qemalit fokusohej njëkohësisht te rrëzimi i sulltan Abdyl Hamidit II dhe në lëvizjen kombëtare shqiptare, e cila ishte duke fituar terren gradualisht. Prandaj, ai hartoi edhe një projekt për fillimin e një revolucioni kundër sulltanit nga provinca e Tripolitanisë. Ismail Qemali përkrahte decentralizimin e thellë të Perandorisë Osmane, dhe sigurimin e të drejtave të barabarta për të gjithë nënshtetasit pa dallim kombësie dhe feje.

Ismail Qemali ishte mbrujtur me konceptet liberale, prandaj e shikonte të ndërlidhur zhvillimin ekonomik të vendit me depërtimin e kapitalit të huaj. Në lëvizjen kombëtare shqiptare ai përkrahu fillimisht autonominë kulturore dhe më pas autonominë politike dhe administrative nën Perandorinë Osmane. Këtë stad Ismail Qemali e shikonte të nevojshëm për mbrojtjen dhe konsolidimin e shtetit të ri dhe si pararendës të formimit të shtetit të pavarur shqiptar.

Ismail Qemali mendonte se krijimi i një shteti shqiptar të fuqishëm do të pengonte shtrirjen e mëtejshme të sllavizmit në Ballkan dhe afrimin e Rusisë në Mesdhe. Kjo doktrinë qëndronte në themel të programit politik të Ismail Qemalit dhe po ky koncept qëndron edhe sot në themelet e aleancave strategjike të shtetit shqiptar. Ismail Qemali i drejtoi sytë e shqiptarëve nga Perëndimi. Ai nuk bënte pjesë në grupin e atyre që i kishin sytë nga Lindja dhe ndiheshin më tepër myslimanë dhe turq, sesa ndiheshin shqiptarë. Ai bënte pjesë në grupin e atyre shqiptarëve që e vendosnin kombin mbi fenë dhe mundësuan krijimin e kombit shqiptar mbi tri fe të ndryshme. Ismail Qemal Vlora u përpoq që ta përmirësonte Perandorinë Osmane, së cilës i shërbeu me zell dhe i kushtoi një pjesë të mirë të jetës së tij.

Në fund, Ismail Qemal Vlora veproi njësoj si baballarët e kombit dhe hartuesit e Deklaratës së Pavarësisë amerikane në vitin 1776, të cilët pavarësisht se i kishin shërbyer Perandorisë Britanike, në fund e luftuan shtypjen e padrejtë dhe e udhëhoqën kombin e tyre drejt lirisë dhe pavarësisë. Thomas Jefferson deklaronte se: “Nuk ka njeri në Perandorinë Britanike që ta dojë më shumë se unë bashkëjetesën me Britaninë e Madhe. Por, në emër të Zotit që më ka bërë, më mirë vdes sesa ta lejoj këtë bashkim me ato kushte që propozon Parlamenti Britanik; dhe në këtë rast mendoj se përfaqësoj ndjenjat e Amerikës.”. Një ide e ngjashme do të vërtitej edhe në mendjen e Ismail Qemalit, për raportet turko-shqiptare, 136-vite më pas kur ai shpalli Pavarësinë e Shqipërisë në Vlorë.